Ezan

Büyükada Sesleri Üzerine Bir Gözlem Büyükada (Prinkipo island near istanbul) Hamidiye Camii’nin (built in 1898) eski müezzini, vakit ezanlarını on iki ayrı makamda okuyabilen ender kişilerden biriydi. Özellikle sabah ve yatsı ezanlarını içli bir sûrî makamla seslendirirdi. Sessiz saatlerde bu ezanları uzaktan, büyük bir hayranlıkla dinlerdim. Zamanla ada değişti. Yeni Çarşı Camii inşa edildi, Kumsal Camii’ne güçlü hoparlörler yerleştirildi. Artık vakit ezanları bu üç caminin minarelerinden, kimi zaman canlı, kimi zaman kayıtla eş zamanlı olarak yayınlanıyor. Ancak bu uygulama, ezanların üst üste binerek bir ses karmaşası oluşturmasına neden oluyor. Ne yazık ki o eski, duygulu ve makamlı ezanlar artık pek duyulmuyor. Özellikle sabah ve yatsı ezanları oldukça uzun sürüyor. Bazen yatsı ezanının ardından dualar ve ilahiler hoparlörlerden uzunca bir süre yayına devam ediyor. Ayrıca günün beklenmedik saatlerinde sela sesleri duyulabiliyor. Tüm bunlar, adanın doğal akustiği içinde huzuru bozabiliyor. Müezzinlerin sağlam bir müzik eğitimi aldıkları konusunda ise şüphelerim var. Oysa ezan, doğru makamla ve ahenkle okunduğunda ruhani bir tesir yaratır. Günümüzde birçok Müslüman ülkede ezan hâlâ canlı olarak, insan sesiyle minarelerden okunmaktadır. Ancak bazı ülkelerde bu uygulama kısıtlanmış, merkezi sistem ya da kayıt yayınına geçilmiştir. Aşağıda bu konuda öne çıkan ülkeleri özetledim: Ezanın Hâlâ Canlı İnsan Sesiyle Okunduğu Başlıca Müslüman Ülkeler 1. Türkiye • Türkiye’de ezanlar büyük ölçüde hâlâ canlı müezzin sesiyle okunur. • Ancak çoğu camide merkezi sistem vardır; müezzin canlı okur ama sesi bölgedeki diğer camilere de iletilir. • İstanbul gibi büyük şehirlerde bazı küçük camilerde zaman zaman kayıt da kullanılabilir. 2. İran • Ezan çoğunlukla canlı müezzinler tarafından okunur. • Televizyon ve radyo üzerinden de eş zamanlı ezan yayını yapılır. • Şii geleneğine uygun olarak ezanın sözleri ve makamları farklılık gösterebilir (örneğin “Ali veliyyullah” eklenir). 3. Pakistan • Hemen her camide ezan, canlı olarak müezzin tarafından okunur. • Ses güçlendiriciler kullanılır, ancak kayıt yayını yaygın değildir. 4. Endonezya • Dünyanın en kalabalık Müslüman ülkesi olan Endonezya’da ezan genellikle canlı okunur. • Büyük şehirlerde merkezi sistem uygulamaları denenmiş olsa da yaygınlaşmamıştır. 5. Malezya • Ezanlar çoğunlukla canlı müezzinlerce okunur. • Merkezi sistemle yayın yapan camiler bulunsa da canlı ses geleneği sürdürülmektedir. 6. Mısır • Uzun yıllar boyunca canlı ezan geleneği hâkimdi. • 2010’dan itibaren Kahire’nin bazı bölgelerinde kayıtlı ezan yayınına geçildi. • Ancak özellikle büyük ve tarihi camilerde hâlâ canlı ezan okunmaktadır. 7. Fas, Tunus, Cezayir (Mağrip Ülkeleri) • Ezanlar genellikle canlı olarak okunur. • Ses sistemleri gelişmiş olsa da otomatik kayıt yayını nadirdir. Kayıttan Ezan Yayını Yapan ya da Canlı Sesi Kısıtlayan Ülkeler • Suudi Arabistan • Mekke ve Medine dışındaki şehirlerde ezanlar genellikle canlı okunur. • Ancak merkezi sistem uygulanan bölgeler de vardır. • 2021’de alınan bir kararla ezan ve kamet seslerinin dışarıdan duyulma seviyesi %33 oranında sınırlandırıldı. • Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) • Ezanlar merkezi sistemle, çoğunlukla kayıttan okunur. • Özellikle Abu Dabi ve Dubai’de ezanlar dijital sistem üzerinden yayınlanır. • Katar • Çoğunlukla merkezi sistem kullanılır. • Bazı camilerde canlı müezzin yayını yapılsa da, genel olarak kayıtlı ezan tercih edilir. Bugün hâlâ Türkiye, Pakistan, Endonezya, İran, Fas ve Cezayir gibi ülkelerde ezan, insan sesiyle canlı olarak okunmaktadır. Buna karşılık Körfez ülkelerinde —özellikle BAE, Katar ve Suudi Arabistan’ın bazı bölgelerinde— teknolojik altyapı ve gürültü yönetmelikleri gerekçesiyle merkezi sistemler veya kayıtlı ezan tercih edilmektedir. Büyükada gibi çok kültürlü bir yerde zaman zaman kiliselerden çan sesleri de duyulur. Gün boyunca ambulans ve itfaiye sirenleri, 112 acil anonsları adada yankılanmakta. Bu çok katmanlı ses ortamında, eskilerin o dingin, içli ve derinlikli ezanlarını özlemle anıyorum. ⸻