Hangi Termik santrali satın alalım??

Değerli okurlar,

Bizim işimiz "enerji", ve öncelikle "termik santraller".  Kamu santrallerinin hemen hepsi artık özelleştirme kapsamına alındı. Öncelikle 1120 MWe -rehab sonrası 1154 MWe Hamitabat (14 Ocak 2013), 4x150 MWe Kütahya SeyitÖmer (20 Aralık 2012), 3x150 MWe Sivas Kangal (17 Ocak 2013) termik santral özelleştirme- mülk satış ihaleleri yapılacak.  Daha sonra herhalde 1034 MWe Soma termik santralleri satışları, daha doğrusu 30 veya 49 yıllık işletme hakkı devri özelleştirme ihaleleri geliyor. 

Artık kamu santrallerinde yeni yatırım, rehabilitasyon harcamaları yapma durumu kalktı. Siyasi görüşleriniz özelleştirmeye karşı olabilir, meslek gurubunuz özelleştirmeye karşı olabilir. Ancak bu durum bir gerçek. Özelleştirme şu anda enerji üretim yatırımlarında kaçınılmaz oldu. Çünkü mevzuat nerdeyse geri dönülmez şekilde değiştirildi. Biz iş dünyasının insanlarıyız. Bu yeni duruma göre yeni şartları değerlendirmek lazım.

TKi tarafından şu anda işletilmeyen- veya işletilemeyen, potansiyel kömür sahalarının termik santral kurulması ve elektrik üretilmesi şartı ile uzun dönem (30 YIL) kiralanması ihaleleri var. Önce 600 MWe Adana Tufanbeyli kömür sahası redovans ihalesi yapıldı (2.57 kuruş/kw-saat), daha sonra 450 MWe Manisa Soma (4.69 Kuruş/kw-saat) ve 270 MWe Bursa Keles (5.61 kuruş/kw-saat) verildi. Kütahya Domaniç 300 MWe ihalesi 26 Mart 2013 tarihinde olacak. Sırada herhalde yeni Konya KaraPınar, Eskişehir Alpu ve  Tekirdağ Saray kömür sahaları işletme hakkı devri ihaleleri var.

Yerli kömür sahalarının termik santral kurulması ve elektrik üretilmesi şartı ile işletme hakkının kiralanması (redövans) güzel bir uygulama. Bir termik santral en iyi/ kolay/ akılcı olarak mevcut kömür sahası yanına kurulur. Bizdeki bazı uygulamalar  gibi, "yüksek gerilim iletim hattına yakın olsun, ilave masraf yapmayalım"-diyerek, sakın termik santrali mevcut kömür sahasının üstüne kurmayın, altındaki kömür sahasını kullanamazsınız, öyle kalır. Şaka gibi ama bu durumun örnekleri maalesef bizde ve dünyada var.

Yatağan ve Kangal termik santrallerinin rehabilitasyonları bitirildi, artık daha yüksek verimlilik, daha yüksek emreamade ile daha iyi çalışıyorlar. Tunçbilek, Soma termik santralleri için yeni elektrostatik toz filteleri ihaleleri yapıldı. BacaGazı kükürtsüzleştirme ihaleleri özelleştirme sonrası yeni alıcılara bırakıldı. SeyitÖmer, Kangal ve Soma termik santralleri, yanlarındaki kömür sahaları ile birlikte, özelleştirmeye hazır hale getirildi.

Şimdi sorumuza gelelim. Biz yatırımcılar olarak ne yapalım, Termik santral satın alalım mı? Hangilerini alalım? Nasıl alalım? Hangisi iyi? Hangisi kaç para eder? Ne kadar sürede yatırdığımız para kendini geri öder?

Istanbul'da bir yarış pistinin kiralanması ihalesi sonrası, en iyi fiyat veren taraf, "hesap hatası yapmışız, matematik yanlışlarımız var. Bu fiyat yatırım yapılabilir fiyat değil. Vazgeçtik. İhale iptal olsun" demişler. Yatırımcının böyle bir lüksü yoktur. Yatırımcı hesabını doğru yapmak zorundadır. "Hele bir ihaleyi alalım, zarar durumunda bundan kaçınacak bir yol nasıl olsa buluruz"- diyemezsiniz. 

Bir kömür sahasında kömür çıkarma ihalesini alırken verdiğiniz fiyat eğer çok düşük ise bundan geri dönüş yoktur. Hesabınızı iyi yapacaksınız. "Dekapaj yapılacak toprak miktarı bizim başta yaptığımız tahminden çok fazla, son fiyat maliyeti kurtarmıyor"- demek, çok geç.

Kömür sahaları Redovans ihalelerinde artan bir fiyat eğilimi görüyoruz. Son verilen fiyatlar, ihale sonuçları, artık yatırımın geri ödeme süresini 10 YIL ötesine getirdi. Bir yatırım eğer kendini 10-YIL 'dan fazla sürede kendini geri ödüyor ise o yatırımı yapmayın. Paranızı neden boşa harcıyorsunuz?? Bankalarda aynı faizi veriyorlar.

Şimdi gelelim, "hangi termik santrali alalım?" sorusuna. Bu soruya cevap için "hangi methodoloji kullanacağız? Nasıl hesap yapacağız? Hesap çok zor mu? Başkaları benzer durumlarda nasıl hesap yapıyorlar??"

Önce bazı olmazsa olmaz konuları işleyelim. Önce "due diligence- durum tesbiti"- çalışması yapacağız. İhale dökümanları yetmez, ihale dökümanları son durumu her zaman belgelemez, yer görmek lazım. En az 1-tam gün, hatta 1-tam hafta, hatta 1-tam ay sahada bulunmak lazım. Çalışanlar ile uzun bilgilenme toplantıları yapmak lazım. Bu işleri konuyu bilen danışmanlar ile yapmak lazım. Tercihan o santralde daha önce çalışmış şimdi emekli olmuş, veya ayrılmış başka yerde çalışan elemanlarla konuyu incelemek lazım. Yergörme yapmadan bu işe girmek olmaz.

Arkasından "Pre-Feasibility- ÖnYapılabilirlik" çalışması yapmak lazım. Kömür bize kaç paraya mal olacak, işletme/ bakım (OandM) masrafımız ne olacak? Personele kaç para ödeyeceğiz?  sonunda ürettiğimiz elektriği nasıl, kime, kaç paraya satacağız? Ne kadar vergi vereceğiz? Vergi sonrası net kaç para kazanacağız? Yatırdığımız parayı kaç yılda geri alabileceğiz?? Bütün bunları başta hesaplamamız gerek.

Ayrıca finans masrafları hesaplarken yatırım nakit girişini  tahmin etmek lazım. Redovans ihalesi sonrası, teslim alınan kömür sahası yanına yapılacak termik santralin inşaası için en az 4-5 yıl lazım. Yeni santral yatırımı yapıyorsunuz. Bu süre içinde nakit girişi yok. 

Öte yandan özelleştirme kapsamında bir mevcut çalışan termik santralin teslim alımı sonrasında nakit girişi hemen başlar.  Ancak "EmreAmadeliği" ve "Randımanı" artırmak için, "Çevre Mevzuatına uyumlu hale getirebilmek" için gerekli rehabilitasyon çalışmaları üretimi bir süre programlı kesintiye sokabilir.   

Şimdi siz değerli okuyucularıma soruyorum, şimdi hangi termik santrali satın alalım? hangi kömür sahası kiralama/ redovans ihalesine katılalım? Kaç paraya alalım? Bu hesabı nasıl yapalım? Yatırım için kaç yılda geri ödeme düşünelim? 

***

Bir termik santralin satış fiyatını belirlemek için kullanılan çok sayıda methodoloji var. Ben size bunlardan en kolay olanını anlatayım. Diğer methodoloji'ler ile yapılan değerlendirmeler önünüze gelince, burda anlattığım metod ile bulacağınız rakamı, kontrol edin.

Mevcut santral özelleştirmesinde hesap kolay. Burada üreteceğiniz elektriğin birim kw-saat maliyetini hesaplamanız gerek. Yakıt birim kw-saat payını hesaplayın. Bu birim maliyet en kolay birim MMBTU üstünden hesaplanır. Daha sonra harcama yapmanız gereken birim rehab maliyeti, işletme ve bakım (OandM) maliyetini bulun. Personel birim kw-saat maliyetini hesaplayın. Toplam birim kw-saat maliyet  çıktı.

Redovans ihalesinde ise, rehab birim maliyeti yerine,  yeni santral toplam maliyetinden tahmini birim kw-saat maliyetine ineceksiniz. Yeni santral kuracağınız için "EmreAmadeliğiniz" ve "Randıman" yüksektir. Rehab yoktur.

Daha sonra önümüzdeki tahmini geri ödeme süresi içinde (3 YIL ile 10 YIL arası)  birim kw-saat piyasa (PMUM) fiyatı konusunda tahminde bulunun. Aradaki farktan, vergi öncesi ve sonrası birim kw-saat karınızı bulun. Toplam kuru güç, ve yıllık ortalama emreamade çalışma saati rakamları ile çarpın. Yıllık ortalama toplam net kar rakamınız bulundu. 

Yatırımınızı kaç yılda geri almayı umuyorsunuz? En az en iyi beklenti 3-YIL, en çok en uzun beklenti 10-YIL olsun. Arada bir süre sizin makul geridönüş beklentiniz. Bu süre ile, yıllık net karınızı çarpın. Termik santral için verebileceğiniz net yalın çıplak fiyat bulundu.

Üstüne finans masraflarını ve diğer görünür, tahmin edilebilir riskleri, maliyetleri, eklemeniz gerek.  En sonda ulaştığınız bu rakam ile ihalede iş size kalırmı? Bilemem. Ancak en azından herhalde kafanızda ilgilendiğiniz proje için bir  fiyat fikri oluşmuş olmalı. 

İhale sırasında açık artırma başladığında çok dikkat edin. Bu bir John Nash "Oyun Teorisi" uygulamasıdır. Bazı firmalar bazan hesapsız, belki başka beklentilerle bazan çok hesaplı çok fazla yükseltmeler yapabilirler.  Nerde duracağınızı bilin. Ona göre strateji yürütün.

Selam ve saygılar

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

via Google Translation.