Metsamor 1976

Metsamor nukleer santrali, 1976

Ermenistan içinde bizim sınıra 16km, başkent Yerevan'a 25km uzaklıkta Metsamor  nukleer santrali var, VVER-440 tipi, 2x408 mwe gücünde. 1. Ünite 1976'da 2. Ünite 1980 de işletmeye girdi, yıllarboyu çalıştı. Sonunda ekonomik kullanım ömrü bitti.

Yazarınız 1976'da ordaydı, birleşmiş milletler kalkınma programı Unido kapsamında tek başına moskova da 3-ay vatan hizmeti yapıyordu, başka kimse gitmeyi kabul etmemiştı, herkes ABD, avrupa japonya programları peşindeydi.

Vatan millet adına bir mühendisin Moskova Unido'ya gitmesi gerekiyordu, programa afrika, güney amerika ve uzakdoğu ülkelerinin genç mühendisleri katılmıştı. Hiçbir zaman bir araya gelmeyecek 40 ayrı ülkenin, 40 ayrı kültürün insanları bir aradaydı.

Moskova'da kalış süresinin son ayında "hazırlanın, çok yeni  nukleer santral yaptık, deneme çalışması yapıyoruz, orayı gezdirelim", dediler. Pervaneli bir eski uçakla 4-saat alçak irtifada moskova'dan yerevan'a uçak yolculuğu yaptık, nasıl yaptık, kulaklar ve vucut gürültüye nasıl dayandı, genclik işte, uçuş bitti yerevan'a indik, Çarlık döneminden kalma yüksek tavanlı taşbina yerevan oteline yerleştik. Otel odasından sınırın öte yanında yer alan Ağrı dağı tüm görkemi ile görünüyordu.

Ertesi sabah metzamor nukleer santraline gittik, o zamanlar bize çok süper birşey gibi geliyordu, bizi kontrol odasına soktular, ışıklı kumanda tablosu, duvarda bir sürü lamba, tv cihazları, koruyucu beyaz tulumlar giymiş personel. "Bunlar çağ atlamış, biz hala kömür yakmak için uğraşıyoruz", dedik. "Helal olsun, adamlar birkaç kilo nukleer yakıt ile ermenistanın elektrik ihtiyacının nerdeyse tümünü karşıyorlarmış", dedik.

Odtü makina son sınıfta nükleer konusunda biraz bilgilenmiştik ama orda bana herşey bilimkurgu gibi, çok uzak bir gelecekte olacaklar gibi gözüküyordu.

Sonra gezi bitti, program bitti, yurda döndük, aklımızın bir tarafında o hafta metzamor nukleer santralinde gördüklerimiz kaldı. Nukleer binasının yakınına bile gitmedik, sadece uzaktaki kontrol odasına girdik, uzaktan 4- hava soğutma kulesini gördük.

Bize santrali tanıtan çoğu Rus Personel pek havalı idi, biz taş kömürü teknolojisi mühendisleri yanında kendilerini çok üst teknik düzeyde görüyorlardı, biz de durumu kabullenmiş masal dinler gibi onların anlattıklarını dinliyorduk.

Kontrol  odasındaki lambalar, duvardaki şemalar, siyah- beyaz birkaç tv, bugün bana çok primitif çok basit geliyor. Bizim santrallerin kumanda odalarında neler neler var.

Sonra yıllar gecti bugune geldik, şimdi bu santral eski sovyet doneminden kalma en eski, güvenlik açısından en alt seviyede santral, bir unite kapalı, diğeri zorla çalışıyor, deprem bölgesine kurulmuş, atıkları kime iade edecekler belirsiz, atık anlaşması yok, doğru dürüst acil tahliye planları yok, santral basınçlı aksam eskimiş, değiştirecek imkanları yok, paraları yok. nukleer kontrol bakımından korkunç bir zaafiyet içindeler.

metzamor nükleer santrali, teknolojik olarak ukrayna'da felakete sebep olan chernobil santralinin aynisidir. Nükleer cekirdek etrafinda basinca dayanikli beton celik gomlek yoktur. Nükleer Çekirdek grafit kaplamadir. 30-sene öncesinde cekirdek erimesi turunden kazalar on gorulmedigi icin beton celik gomlek yapma uygulamasi yoktu. Nükleer santralin omru dolmasina ragmen isletilmektedir. zaman ayarli nukleer bomba gibidir. her an birsey ters gidebilir ve chernobil gibi cekirdek erimesi sonucu etrafa radyoaktif malzeme sacmaya baslayabilir. patlama olmaz, yanma, duman ve yeraltina ve cevreye radyasyon sacmaya baslar. bunlardan en kotusu plutonyum'dur. yari omru onbinlerce yil kadardir. yani yaydigi radyasyon onbinlerce yil sonra yari gucune duser. tamamen notrlesmesi icin bunun daha çok katı uzun zaman gerekir.

Ruslar "Bunu tümden sökelim, size 1000 mwe gücünde yeni bir nükleer santral yapalım",  diyorlar, ama Yerli insan artık kolay kabul etmiyor. Herkes itiraz ediyor, en çok avrupa topluluğu itiraz ediyor, avrupa ermenistan ve gurcistanı bir şekilde kendine bağladı, onlara vize kolaylığı sağladı, metsamor nukleer santrali yenilemesi için 100m € finansman hibe programı hazırladı. Bu rakam durumun vahameti ile orantılı olarak 200m €'ya çıkarıldı, ama durumun iyileştirilmesi çok zor ve çok pahalı.

1976 gezimizde santral müdürüne sorduk, "neden buraya nukleer santral yaptınız?" Burda doğal kaynak yok, hidrolik santral yok, ruzgar gunes eh işte. Nukleerden baska careleri yok, başka enerji üretimi imkanları yok.

bugun en kotu nukleer santral onlarda. Üstelik deprem bölgesi, son yüzyıl içinde üç kez 7-9 richter ölçeğinde deprem görmüş, son deprem hattı 75km uzaktan geçiyor.

Uluslararası atom enerjisi kurumu  bu santralin kapatilmasi icin birsey yapmaz, yapamaz, yapmıyor. Bizim sinirimizda nukleer bir tehlike her an patlak verecek durumda. bu santralin tümden kapatilmasi icin tum ulkelerin  baskı uygulamaları gerekir. Bizim doğu sınırımıza sadece 16km uzaklıkta, bizim sesimiz çıkmıyor, komşu Azeriler hergun her platformda bağırıyorlar, halbuki en cok bizim itiraz etnemiz lazım. Bir olumsuz durumda en çok etkilenecek bizleriz.

Öte yandan bizim Akkuyu nükleer projemizi 40-yıllık Metsamor tecrübesi ile yeniden değerlendirmek lazım. Bugün yenilenebilir enerji kaynaklarının ucuzlayan güncel birim fiyatları karşısında, Akkuyu 15-yıl alım garantili  kwsaat'i 12.35 Abd cent fiyat hala ne derece ekonomik, duruma ciddi bakmak lazım.
Nükleer atık kontrolü, acil tahliye planları, deprem analizi, çok sıcak Akdeniz soğutma suyu termodinamik sorunlarını tekrar tekrar ciddi gözden geçirmek  lazım.

Ankara' 1- Kasım 2018