Enerji
Piyasalarında 2020 Öngörüleri
Bizler,
Enerji Analistleri her yıl sonu, bir sonraki yıl için öngörüler
(tahminler) yaparız. Bu öngörülerin bir kısmı tutar, çoğu
kısmı tutmaz. Yıl içinde enerji piyasalarını etkileyen çok
şeyler olur. Siyasi iradenin politik tercihleri değişir. Seçim
öncesi iyimser politikalar devreye girer, iç ve dış siyaset
olaylara farklı yön verir. Öyle- böyle işimizi işyerimizi
yönetmek, yatırımlara yön vermek için tahmin yapmak gerekir.
Bizler beraber önümüzdeki yıl için bir tahmin yani öngörü
çizeriz, yıl içinde gelişen olaylara göre tahminlerde/
öngörülerimizde düzeltmeler yaparız.
Bu
yıl bir önceki yıla göre enerji üretiminde fazla değişim
olmadı. Kurulu gücümüzün 2019 yılı içinde 92+GWe, peak (en
çok) Ağustos ayı içinde enerji çekişimiz 52+GWe olması
bekleniyor. 2019 içinde DoğalGaz tüketimimiz 50+ bcm (milyar Sm3),
Linyit üretimimiz 50+ milyon metrik ton, taş kömürü 2 milyon
metrik ton, ithal kömür dış alımlarımız 30 milyon metrik ton
olarak gerçekleşecek. Üretim faaliyetlerinin göreceli azalması,
talebi azalttı. Daha fazla elektrik üretimi ihtiyacı geçtiğimiz
yıl görülmedi. Ortada durağan elektrik üretim, yatırım, rehab
faaliyeti gözlüyoruz. Özelleştirme ile özel şirketlere geçen
santrallerde yeni yatırım, çevre ekipmanları ESP- FGD rehab
yatırımları henüz yok. Termik santral sahibi üreticiler 2.5
yıllık yeni muafiyeti parlamentodan geçirme sağladılar ama
çevrecilerden büyük tepki aldılar. Termik santrallerin çevre
yatırımlarında muafiyet uzatması bizce doğru değil. Bir an önce
eski termik santrallerin çevre ekipmanları yatırımları
yapılmalı.
Geçtiğimiz
yıl proje finansmanlarında ciddi tıkanmalar görüyoruz.
Kredi
Derecelendirme kuruluşlarının son raporlarına göre "Yatırım
yapılabilir ülke" konumunda değiliz. Değerlendirme
kuruluşları, olumsuz değerlendirme yapmak yerine, bizim için
değerlendirme yapmayı bıraktılar. Uluslararası piyaslara güven
vermek lazım. Yabancı yerleşik yatırımcılar, bankacılar
ellerindeki malı, mülkü, hisseyi bırakıp gidiyorlar.
ABD
Fed faizlerinin yükselmesi, yıl içinde 3er aylık yenilemelerle
25bp artışları eklenince, anlıyoruz ki, sıcak para tüm dünyadan
emilip ABD piyasasına yönlenecek.
Petrol
varil fiyatı geçtiğimiz yıl içinde 70-80$ bandında oynadı.
Doğu Akdeniz gazı var ama nasıl taşınacağı henüz daha kağıt
üstünde duruyor. Çözüm için en az 4-5 yıl ister.
Rus
doğal gazı çok pahalı, 1000m3 bize 310-320 ABD Dolarına geliyor.
Alman sınırında Rus gazının fiyatı 1-MMBTU için 9.50$'dan
8.25$'a indi. ABD içinde fiyat 1-MMBTU için 3.00$ civarında. ABD
kayaçgazı miktarının artmasının ve Alman yenilenebilir enerji
teşviklerinin enerji fiyatların paçal olarak ucuzlatmasının
bunda payı var. Petrol fiyatına bağlı olarak Rus doğal gazında
genel olarak indirim yapılması beklentisi var. Bizim tarafta fiyat
konusunda son tüketiciye ulaşan az bir değişiklik var. Alımda
toptan fiyatlarda indirim var, ama son kullanıcı fiyatlarında
indirim seçim öncesi politikalara bağlı.
Enerji
piyasamızda 50+ milyar ABD$ civarında yeniden borç yapılandırması
bekleniyor. Santral mülkiyetlerinde el değiştirmeler tekrar
olabiir. 2019 sonu büyümemiz %4-5 aralığında tahmin ediliyor,
kamu tahminleri daha yüksek. Siyasiler, Enerji yatırımlarının,
büyüme oranından daha fazla oranda artması gereğine inanıyorlar.
Mevcut ortamda bütün bunları telaffuz etmek zor.
Kamu
harcamalarını karşılayacak gelirleri bulmak kolay değil. Etkb ve
Epdk, yeni elektrik üretim santrallerinin devreye girmesinde
kolaylıklar gösteriyorlar. Eskiden test deneme kontrol geçici
kabul işlemleri ciddi ve uzun sürede yapılırken, şimdilerde çok
çabuk yapılmaya başlandı.
Yeni
işletmeye giren ucuz santrallerde refrakter bozulmaları, ekipman ve
I&C sistem, senkron arıza duyumları geliyor. CFB tasarımlar
bizim yerli linyite uyumlu çalışmıyor. Çok su nem ihtiva eden
yerli kömür, CFB yanma odasında yanmıyor, devamlı yanabilmesi
için devamlı yardımcı sıvı yakıt kullanmak gerekiyor. Kömür
yanma odasına kışın buz yazın çamur olarak giriyor. Ön ısıtma
ile yerli kömür içindeki suyun azaltılması lazım. Torba
filtreler yetmiyor ESP ekleniyor. Afşin-B benzeri "indirect
firing pulverized coal combustion" ön ısıtmalı dolaylı
pülverize kömür yakma tasarımı bizim yerli linyit kömürleri
için daha uyumlu görünüyor.
Yeni
kombine çevrim santralleri devreye girdi. Ancak herhangi bir
sebepten Rus gazı bir şekilde kesilirse ne olur? Ciddi bir gaz
tedarik riskimiz var. TürkAkımı devreye girdi, bize ne miktar
verilecek belli değil.
Afsin
Elbistan -A işletmesi el değiştirdi. Yeni gurup 4x344 MWe rehab,
ve yeni 2x344Mwe üniteler için mühendislik çalışmasına
başladı. Böyle büyük projeler için büyük finans paketi ve
tecrübeli kadro istihdamı gerek. Afşin Elbistan -A santrali çevre
ekipmanları tam olmadan çalışıyor, FGD yok ESP yetersiz,
kapasite mekanizması sayesinde fiyat piyasa uyumlu gidiyor. Bu
santrali yeniden onarmak beyhude görülüyor, sökülüp yeniden
yeni tasarımla yapılması daha uygun olur, düşüncesindeyiz.
***
Afşin
Elbistan-B santralinin arızalı üniteleri onarıldı devreye girdi.
Çalışan ünitelerin emre-amadeliği henüz tam istenen seviyede
değil. Çöllolar sahası, heyelan dolayisiyle hala kapalı.
Kışlaköy kömür sahasından, çoğu kamyon taşımasıyla gelen
yerli açık ocak kömür bu sistemi daha ne kadar götürecek? Afşin
Elbistan'daki diğer yeni termik santral yatırımları için istekli
pek kalmadı, ortada ciddi yatırımcı yok. Finansman gurupları
beklemede, yeni yatırımlar için aceleleri yok. Değeri çok düşmüş
eski tesisleri satın almak için durum değerlendiriyorlar.
İthal
kömür santral yatırım projelerinde başlananlar bitecek, ancak
siyasi irade cari açığı artıran ve olumsuz etkileyen ithal kömür
kullanımına net tavır koydu. Bundan sonra ithal kömür yatırımı
tavsiye edilmiyor. İthal kömürün uluslararası spot piyasada
(Güney Afrika, Kolombia, Avustralya) metrik ton başına 90-100 ABD
$ fiyatı (yaklaşık 3.00 ABD dolar / MMBTU) zaten çok pahalı.
Güneydoğu'da
yeni enerji yatırımları yok. Bölge enerji - elektrik emiyor,
kullanıyor, fakat insanlarımız fatura parasını ödemiyor.
Güvenlik için daha çok para harcamak yerine sorunları diyalog ile
çözme imkanlarını araştırsak daha akılcı olacak, deriz.
Yekdem
uygulaması ile yenilenebilir enerji piyasasına belli öğretiler
geldi. Şirketler ne yapacaklarını iyi öğrendiler, hidro, güneş,
rüzgar yatırımları yoluna girdi. Birim elektrik üretim
maliyetleri azalmaya başladı. Bunlar en sevindirici haberler, yerli
imalat imkanları da artıyor. Güneş
ihtisas bölgelerinin faaliyete geçmesi ile üç haneli GES kurulu
güçlerine ulaşılabilir. Her biri 1000 MWe kapasiteli RES ve Yeka
GES3 yatırımlarının devamını bekliyoruz.
Nükleer
için "Sinop Japon projesi iptal edildi", haberleri çıktı,
sonra yalanlandı. Akkuyu için yerinde inşaat dışında fazla
çalışma görmüyoruz. Finansman sorunları var. Nükleer enerjide
satınalma garantili uzun dönemli yüksek fiyat ciddi endişeler
veriyor.
Nükleer
yerli yakıt imkanı nedir, birden fazla ülkeden yakıt import
imkanı bulundu mu? Kullanılmış yakıt nereye, ne maliyetle
gidecek? Cevaplar yoksa, nükleer işinden vaz geçme imkanı nedir?
Vazgeçmenin maliyeti nedir? İleriye dönük üretim ve tüketim
tahminleri için en az maliyetli modeller ne zaman yapılacak?
COP25
Madrid 2019 toplantılarında kömür ve fosil yakıtlar karşıtı
ciddi yaptırımlar gündemde, COP26 Glasgow 2020 toplantılarında
durum daha belirginleşecek. Çevre ekipmanlarına, temiz kömür
teknolojilerine daha fazla yatırım gerekecek. Yakın gelecekte tüm
dünyada kömürden tamamen kaçış, fosil yakıtlı santral
yatırımlarında tümden finansman kesilmesi söz konusu olacak.
Enerji stratejilerinin kritik hedefi ekonomik büyüme olurken,
verimliliği artırmak, talep artışını azaltmak veya sabit tutmak
gerek.
Siz
her zaman Türkiye'nin iş insanlarının aklı selimine güvenin. 82
milyon nüfuslu büyük iç piyasa gücüne inanın. Ekonomistlerin
"kırılganlık" uyarılarına ihtiyatlı yaklaşın.
Borçlanmayın, nakitte kalın, artan paranız varsa borçlandığınız
para biriminden tasarruf edin, masraflarınızı azaltın, mevcut
işletmenizi yürütün. Reklam, mühendislik, fizibilite
çalışmalarınıza devam edin. Zor günler gelir geçer, merak
etmeyin.
Yeni
yılınız kutlu olsun.
---
Haluk
Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup,
mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı
ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak
termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif,
satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar
termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya,
mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere
danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji
komisyonları üyesidir.
Ankara
04 Aralık 2019
