Enerji Piyasasında Etik Kaygılar !!

Değerli Okurlarım,

Odtü Makina 1974 mezunları, bu yıl 28-Haziran günü mezuniyetlerinin 40.yılını kutladılar. Bu 40.yıl boyunca çalışma hayatımızda neler gördük, geçirdik, yaşadık. Neler görsek geçirsek yaşasak ta, biz Odtü mezunlarının çalışma hayatında etik kaygıları farklıdır. Sadece Odtü'lüler etik değerlere önem verir, diğerleri vermez gibi bir algının oluşması kanımca doğru olmaz. Bu kırk yılda insan neler yaşayabiliyor. Mesleki açıdan ilginç olanlara ek olarak etik dışı davranışlarla da karşılaşabiliyor. Bunlar sadece kamuda değil, özel sektörde de olabiliyor. İşte 40-yılda akılda kalan bazıları,

İlk yıllarda tezgah atölyesi sorumlu mühendisi olarak çalışırken, yanımda düzgün- kibar- bilgili bir ustabaşım vardı. Görünüşe aldanmamak lazım. Ayrıldıktan sonra bizimle iş yapan özel iş çevrelerinden onun hakkında bilmediğim detaylar öğrendim. İşleri bozulmasın diye hiç şikayet etmemişler. Piyasada o sıralarda tekel durumundaki tezgahlara dışardan iş alırken sıralamada öncelik karşılığı para alırmış, durumu herkes biliyormuş, bir ben bilmiyormuşum.

Aradan 10-yıl geçti, 6-kişilik bir mühendis gurubu olarak yurtdışına buhar kazanı üretimi için bize lisans veren firmanın genel merkezine eğitime gittik. Yabancı dil bilen 2-kişiydik, diğer yabancı dil bilen arkadaş makinacı değildi, konuya uzaktı. 2-haftalık süre içinde guruba tercümanlık yaptım, herkesin her isteğine koştum, yardım ettim. Son günlerde alışveriş konusunda da yardım işi bana düştü. Herkesin elinde bir alışveriş listesi vardı. Sadece kendileri için değil amirleri, müdürleri için de alışveriş yapmaları gerekiyordu. Bunlardan biri, genel müdür yardımcısının karısından bir "Angora kazak" siparişi almış, benden yardım istedi. Mağazaya götürüp bıraktım, diğerlerine yardıma gittim. Bizimki yabancı dili olmadığı için derdini anlatamamış, istenen "Angora kazağı" alamamış, alamadan memlekete geri dönünce genel müdür yardımcısından iyi bir azar işitmiş, bu işin faturası tabi sonunda bana kadar geldi, süreç tatsız bitti. Şirketten ayrıldım.

Aradan 10-yıl daha geçti. Çalıştığım fabrikada bize hol içinde 20-metre açıkta 15-ton kaldırabilecek, 2-kancalı bir gezer köprülü vinç lazım oldu. Daha önce projesini benim yaptığım eski fabrikamdaki çalışmam aklıma geldi. Kendime bir kopya almamışım. Projeyi ben yaptığım için, benim mülküm, hakkım sanıyorum. Zaten ben proje bürosunda çalışırken piyasadan gelen proje taleplerine ücretsiz destek veriyorduk. Bir-inç (25mm) kalınlığında çelik saç bükme valsi, yüksek çaplı mil işleyecek plan-punta torna, hidrolik pres, saç kumlama tezgahı, gezer köprülü vinç gibi kendi tasarımlarımız vardı. Bunları talep geldiğinde piyasaya bedelsiz- ücret almadan aktarmıştık. Günümüzde proje bedeli istenmesi daha doğru ama bu işlerin bir prosedürü olmalı.

Arabaya atladım, eski fabrikama gittim, eski çalışma arkadaşım fabrika müdürü olmuştu. Eski arkadaşlığımıza güvenerek, benim projeden bir takım ozalit istedim."Tamamdır, söyle proje ofisine çeksinler, bana da karşılığında bir 400 verirsin", dedi. Ciddiydi, inanamadım. Bıraktım, oturup yeniden çizimini yaptım. Sonraları başka ortamlarda tekrar karşılaştık, hep mesafeli oldum.

Ayvalık'ta bir zeytinyağı şirketinin bakım onarım mühendisinden bir telefon talebi geldi, kalktım gittim. O zamanlar kiralık araba imkanı yok, şirketin bütçesi sınırlı. İstenen 10 ton/saat kapasiteli 10-bar sature su borulu bir kazan. Otobüsle gece yolculuğu yaptım, sabah fabrikaya vardım, talebi yapan mühendisi buldum, konuştum, detayları aldım. Ayrılırken bu mühendis,

"Bu talebi size ben yaptım, teklifinizi değerlendirmeye alabilmem için bana makul uygun bir para ödemeniz lazım", dedi. Böyle bir durum benim için ilk oluyordu, nefesim tutuldu, ne diyeceğimi bilemedim.

Benzer taleplerle daha sonra çok karşılaştım. Başka benzer bir olay daha sonra bir araştırma kurumunda da oldu. Tasarım yazılımı satışı tanıtımına gittim, yetkili müdür beni dinledi, sonra kullanım için kendisine bağış istedi, onların kullanımı benim satışı artıracakmış. Konuyu daha fazla uzatmadım, iş kaldı.

Satış pazarlama işi yapıyordum. Teklif işi kamu yada özel, bazan bir yerde tıkanırdı, ben de konuyu bir tecrübeli şefime tüm detayı ile anlatırdım.

Sonra birkaç gün içinde bakardım, tüm kapılar bana açılmış, tıkanıklar giderilmiş, işler yolunda, işveren idarenin içinden bana destek bilgiler yardımlar geliyor. Ne olduğunu, nasıl olduğunu, neler geçtiğini bilmek istemezdim. Bilgim dışında yapılan akçalı işlerin, iş hayatının kaçınılmaz gereği, bizim coğrafyada iş yapmanın maliyeti diye düşünürdüm.

Bir gün bir büyük yerli yatırımcıdan, büyük bir termik santral teklifi sizden istenir. Kömür veya doğalgaz yakacak bir termik santraldir. Türbinci ile ortaklık yaparsınız. Buhar kazanı lisansörünüz ile anlaşma yaparsınız. Proje finansörünüz ile satıcı kredisi bağlarsınız. 3-6 ay uğraşırsınız. Kocaman bir teklif dosyası olur. Teklifi sunarsınız. Sizi görüşmeye çağırırlar. Piyasanın en iyi paketlerinden birini oluşturmuşsunuzdur. Fiyat ta ona göredir.

Alıcı firmanın patronu, üst yönetimi rakip firmaların teklifini önünüze koyar. Rakip firmanın teklifini incelemenizi, daha ucuz fiyat vermenizi ister.

Rakip firmanın teklifini inceleme fırsatı önce hoşunuza gider. Ucuz rakibin malını - teklifini incelersiniz. Bu ucuz tasarımın iler tutar tarafı yoktur.

Alıcı teklif dosyalarını doğru dürüst kendisi incelemez, size inceletir.

Sizde biliyorsunuz ki, sizin teklif dosyanız da, rakip firmanın elindedir.

Bu olay ABD -Kuzey Avrupa ortamında kabul edilmez etik dışı durumdur.

Bizde ise çok olağandır, piyasanın gereğidir. Alıcı firma bu çapraz değerlendirme ve fiyat kırma işlemini çok olağan birşeymiş gibi yapar.

Çünkü piyasamızda talep çok azdır. Firmanızın yaşaması için iş almanız gerekir, bu yüzden tüm kar- marjlerinizi sıfırlarsınız. Ölümüne fiyat kırarsınız. İşi aldıktan sonra proje harcamanız, yani masrafınız, geliri karşılamaz. Çoğu proje böyle batar. Piyasada iş yapacak firma kalmaz. Alıcı ucuza mal ettiğini sandığı tesisi, bakarsınız düzgün çalıştıramaz.

Yurtiçi çalışma ortamında hep dayanışma içinde olduk. Yine de iç tepkiler geldi. Bir iş alınca, "İşi yine ölümüne, çok düşük fiyata almışsınızdır, bakalım nasıl kurtaracağız", diyerek işe olumsuz başlayan proje yöneticileri hep vardı. Tasarımı yaparken, bir boru duvarını komple unutan proje mühendisleri, eksik malzeme listesiyle acele satın almaya çıkanlar, opsiyonu geçen teklifleri sizin tahmininizin çok üstünde fiyatla satın alma yapanlar. Borulamayı çok pahalıya mal edenler. Gereksiz pahalı malzeme kullanımları yapanlar, hep vardı.

Büyük kamu ihalelerinin hemen hepsinde bir aracı sisteminin çalıştığını hep hissettik. En sağlam, en kontrollü satın almalarda bile böyle durumlar oldu.

Düzgün çalışan yetkililere birşeyler teklif edilmedi (edilemedi) ama yetkililerin normal uygulamalarını, "İşi biz hızlandırdık" diye aktarıp, onların üstünden çıkar sağlayanlar olduğunu duyduk.

İş aleminde özel şirketlerin personel ile yollarını ayırmaları konusu da herbirinden farklıdır. Kimi doğrudan ilişik keser, tazminatını verir, konuyu kapatır. Modern görünümlüler ise yılsonu primlerini göreceli az tutarlar, personel durumu kendine yediremez, kendi rızası ile ayrılır.

Hoş güzel tecrübelerim de oldu. Bir gün Kayseri'deki bir tekstil firması bakım onarım mühendisinden buhar kazanı santrali işletmesi sorunları ile ilgili bir talep geldi. Gittim, tüm gün santralde oturdum konuştum, konu bizim kapasitemiz dışında (çok altında) idi. Ama epey zaman, emek ve para harcaması yapmıştım, ayrılırken fabrikanın bakım onarım mühendisi, "bize olan katkılarınızın karşılığını para olarak ödeyemeyiz, ancak bizim ürünümüz bu dokuma bezi lütfen kabul buyrun", dedi, bana birkaç metre dokuma bez verdi. Memnuniyetle aldım.

Bu hatıra Almanya'da çalışan bir değerli çalışma arkadaşımdan;

"Her ne kadar bütün meslek hayatım Almanya'da geçti ise de genç bir mühendis olarak güzel bir tesadüfün sonucu benim meslek hayatım Türkiye'de başladı. 1983 veya 84 de bedelli askerlik için Burdur'a geldim. İki ay askerlikten sonra geri dönmek üzere iken o sıralar ilişkide olduğum bir

firma bana Ankara'da çok büyük bir kurumla işleri olduğunu ama bir türlü işlerinin yürümediğini ve bunu düzeltmemi istediler. İlk görüşme berbat geçti. Arkadaş eş dost buldum olay biraz daha olumlu geçti ama sonuçlanmıyor, bir türlü olmuyor. Bir arkadaşımın, "Oğlum sen iyice Alman gibi davranıyorsun. Sorumlu kişiyi Almanya'ya davet et bak nasıl oluyor iş" tavsiyesine uyarak davet ettik ve iş oldu. Ama o sorumlu kişi burada (Almanya'da) misafirimiz olduğu sürece, ne fabrikamızı ve ne de projemizi görmek bile istemedi. Yedi, içti, gezdi ve bol bol alış veriş yaptı. Tabii bizim hesabımıza."

Böyle durumlar artık yok. Çünkü artık yönetim yatırımcıya her türlü kolaylığı tanıyor, yardım ediyor, yönlendiriyor, destekliyor. Kişisel beklenti yok. Alışveriş çılgınlığı artık kalmadı. Personel eğitimi için yeterli miktarda yurtdışı imkanı var. Yurtdışında eğitim görenler, oraları bilenler yaşayanlar çok.

Her işte ve meslekte etik kurallar geçerli. Biz mühendisler için gerek Meslek örgütleri çatısı altında gerekse benzer oluşumlarda mesleki etik kurallar net olarak uygulanmalı. Neyin doğru neyin yanlış olduğu net belirlenmeli. Mühendislik meslek bilgisinin bilerek veya bilmeyerek kötü yönde kullanılması, projelerin olumsuz sonuçlanmasına sebep olur. İş güvenliği açıkları oluşur. Çevresel ve sosyal zararlar meydana gelir. Ekonomik olarak yanlış yatırım veya proje uygulamalarıyla daha pahalı parasal ve daha olumsuz siyasal sonuçlar ortaya çıkar.

Önerilerimiz, ''Bu tür iyi tanımlanmış etik kurallar için kati yaptırımların meslekten men'e kadar uzanmasıdır". Odaların, meslek birliklerinin bir görevi de "etik kaygılar" olmalıdır. Bugüne kadar olmadı. Odalar, bir yandan mesleki donanım ve etik donanımı yükseltmek için belli zamanlarda eğitim ve farkındalık testleri, veya etkinlikleri yaparken; bir yandan ciddi yaptırımları yerinde ve zamanında kullanabilmelidirler.

Verdiğim eski örneklerin hepsi yurtiçinden. Yurtdışında, özellikle Orta Doğu coğrafyasında böyle durumlar olmadı mı? Mutlaka oldu, ama bunları halletmek, yönetmek ordaki temsilcimizin işi idi. Biz bu işlere karışmadık.

Yurtdışı uluslararası çalışma ortamı bizden farklıdır. Oralarda devamlı bir bullying- mobbing- ezme bezdirme vardır. Herkes birbirinin rakibidir. İstisnasız hemen her yabancı çalışma yerinde bu durumu gözlemledim.

Bizim coğrafyamızda yurdum insanına "Etik" olayını açıklamak zor. Herkesin, her toplumun, her kültür gurubunun "Etik" anlayışı farklı. Halbuki ABD ve Kuzey Avrupa'da etik normları, herşey çok net. İş hayatındaki düzgün davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden prensipler ve standartların toplamına "mesleki etik" denilir. Meslek etiği, belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine emreden, onları belli düzgün kurallarla davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, mesleki rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür.

Ülkelerin refah seviyesi için olmazsa olmaz şartlar var. Genel ahlak ve etik değerlere bağlılık, dürüstlük, sorumluluk duygusu, yasa ve kurallara saygı, diğer vatandaşların haklarına saygı. Çalışmayı sevmek. Tasarruf, yatırım. Dakiklik. Çok mu ütopik değerlerden bahsediyorum? Bunlar gelişmişlik için gerekli. Bizim coğrafyada bütün bu değerler uyulması çok zor şartlar mı?

Kötü örnekler bizlere örnek olmadı. Gördük, duyduk ama biz bunları yapmadık. Bizler doğru bildiğimizi yaptık. Aldığımız değişik eğitim altyapısının bizlere kazandırdığı bir ayrıcalık olmalı. Bu yüzden çoğu zaman otorite ile ters düştük. Huysuz, inatçı, uyumsuz, dikbaşlı, hatta ukala biliniriz. Bu yüzden bağımsız çalışmayı daha çok severiz. Bazı örnek vakaları sizler için yukarda sıraladım. Konuyu anlattığım arkadaşlarımdan cevaplar geldi.

Bizde hikaye çok, ama anlatamayız, meslek hayatımız biter, emekli olduktan sonra belki, diyenler.

Benim de bir ansiklopedi yazacak kadar böyle piyasa tecrübem var, diyenler.

Ne yazık ki bu toprakların vazgeçilmez boyutu bu, diyerek teslimiyet gösterenler.

Allahtan "pikeyi kafana çek ve uyu" diye bir prensibim var, diyenler.

Tüm bu isteklere kafamı çevirdim ve hep rahat uyudum, diyenler.

Demek ki neymiş? Gemisini yürüten kaptanmış, diyenler.

Hayatımızda herbirimiz kendi vicdanımızla baş başayız, diyenler.

Bu ülkede vicdanının sesini dinleyenlere genellikle "enayi" derler, diyenler.

Bu topraklarda sonuç olarak para ve güce tapılır, diyenler.

Bu ülkede hiçbir hizmet cezasız kalmaz, diyenler.

Etik eksikliğinin sonucu ortaya çıkan yolsuzluğun bedelini vatandaş öder. Yapılan yolsuzluğun bedeli, insanların azalan eğitimleri, azalan sağlık hizmetleri, sosyal güvenceleri, insan hakları ve hatta azalan yaşam kaliteleri demektir. Yolsuzlukla mücadele, net belirlenmiş, dökümante edilmiş, toplumca genel kabul görmüş etik normlarına uymakla çözümlenir.

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

http://www.ekonomik-cozum.com.tr/

2014-06-22

Kemerköy-Yeniköy Termik Santralleri varlık satışı yapıldı !!

Değerli Okurlarım,

Bugün öncelikle tüm babaların "Babalar Gününü" kutluyorum. Baba olmak çok güzel birşey. Tüm babalara Allah, bakabilecekleri sayıda en az dört sağlıklı çocuk ihsan etsin diliyorum. Tüm babalara sağlık, mutluluk ve uzun ömürler diliyorum.

***

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından açılan Kemerköy ve Yeniköy termik santralleri için açılan ihaleyi 20-Nisan 2014 günü yapılan nihai pazarlık aşamasına en yüksek teklifi veren firma "IC İçtaş" 2,671 milyar ABD dolar son fiyat ile kazandı.

Yapılan varlık satışı (özelleştirme) ile,

Kemerköy Termik Santrali ile taşınmazları,

Yeniköy Termik Santrali ile Yeniköy Linyitleri İşletmesi tarafından kullanılan taşınır ve taşınmazları varlık satışı yöntemiyle;

ilgili maden ruhsatları ve bu ruhsatların kapsadığı maden sahaları ile

Kemerköy İskelesi ve geri sahasında bulunan taşınmazların ise işletme hakkı, kazanan yatırımcı gruba geçmiş oluyor.

Bugün sizlere Muğla ilimiz Havzasında bulunan ve varlık satışı yeni yapılan Kemerköy ve Yeniköy Termik santrallerimizi anlatacağım.

Muğla ilimiz içindeki Linyit Havzamızda halen linyit kömürü ile çalışan kayda değer üç ayrı termik santral vardır. Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy Termik Santralleri Muğla ilimiz sınırları içinde inşaa edilmişlerdir.

Bizim konumuz Yeniköy ve Kemerköy'ün özet bilgileri şöyle;

Yeniköy Termik Santrali; 2 Ünite

Santral Kapasitesi: 2x 210 MWe (x 6,500 saat / yıl)

Yüklenici Firma: Polonya Elektrim Zamech Dolmel Rafako ve Yerli Ortağı

Ünitelerin Ticari İşletmeye Alınma Tarihleri; 1986-1987

Kullanılan Ana Yakıt- tasarım değeri, Linyit 1750 kcal/kg Alt Isıl Değer (LHV)

Buhar kazanı tasarım parametreleri 660 t/h MCR,139bar/540C

Tam Yükte Günlük Ana Yakıt ihtiyacı: 10,000 ton (azami)

Yıllık Ana Yakıt ihtiyacı: 3,000,000 ton (azami)

Linyit karakteristikleri: Kül %29, Nem %33, Kükürt % 4.0

Kemerköy Termik Santrali; 3 Ünite

Santral Kapasitesi: 3x 210 MWe (x 6,500 saat/ yıl)

Yüklenici Firma: Polonya Elektrim Zamech Dolmel Rafako ve Yerli Ortağı

Ünitelerin Ticari İşletmeye Alınma Tarihleri; 1993

Kullanılan Ana Yakıt- tasarım değeri, Linyit 1600-1750 kcal/kg LHV

Buhar kazanı tasarım parametreleri 660 t/h MCR,139bar/540C

Tam Yükte Günlük Ana Yakıt ihtiyacı: 15,000 ton (azami)

Yıllık Ana Yakıt ihtiyacı: 4,000,000 ton (azami)

Linyit karakteristikleri: Kül %24-29, Nem %32-33, Kükürt % 3.2-4.0

Termik santrallerin elektrik enerjisi üretebilmesi için bir kimyasal enerji kaynağı gereklidir. Santrallerin ana yakıtı, düşük kalorifik değerde açık işletme ile üretilen Muğla Havzası Linyit kömürdür. Her iki santrali besleyen açık ocak kömür sahalarının toplam görünür rezervi yaklaşık 240 milyon ton'dur. Her iki santrali en az 35 yıl besleyecek rezerv vardır.

Yeniköy termik santrali, madenağzı yakınındadır, santrale yerli linyit açık ocak kömür geliş fiyatı metrik ton başına 40 TL, veya 2.50 US Dolar/MMBtu olmaktadır.

Kemerköy'de yakın mesafede maden yoktur, maden taşıma fiyatı eklendiği için fiyat 2.75 ABD Dolar/MMBtu civarına çıkmaktadır. Yakıt fiyatları biraz yüksektir, yeni ve daha modern mekanizasyon ile kömür maliyetleri düşürülebilir.

Termik santrallerimizin 1-2 istisna dışında diğerleri, açık işletmede üretilen düşük kalorifik değerde linyit kömürü ile beslenirler. İthal kömür yakan termik santrallerin tasarımı farklıdır. İthal kömür deniz yoluyla gelir.

Çatalağzı-B için Zonguldak taşkömürünün "lavuar" zenginleştirme sonrası kalan 3000 kcal/kg LHV kömür atığı kullanılır. Lavuar atığı zaten başka bir yerde kullanılamaz.

İthal kömür santralinde linyit yakamazsınız, aynı şekilde linyit santralinde de taşkömürü- ithal kömür yakamazsınız.,

Zonguldak ve Soma yeraltı işletmelerinde üretilen yüksek kalorifik değerde kömür, endüstride kullanılır. Evlerde sobalarda ısınmada kullanılır. Yeraltından üretilen kömürler bizde termik santrallerde çok kullanılmaz.

Soma yeraltı maden felaketi ile termik santral üretimi arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Bizim termik santrallerimizin çoğu, yakınlarındaki açık işletme linyit havzalarından gelen düşük kalorifik değerde linyit kömürlerini yakarlar.

Elbistan, Soma Deniş, Yeniköy ve Kemerköy santrallerinde durum böyledir.

İstisna olarak sadece Çayırhan'da yeni açılan ocaklar yeraltındadır, bunlar tam mekanize ve göçertme metodu (retrieve mining) ile çalışırlar, sadece burdaki yeraltı kömürü tam mekanize çıkartılır ve yandaki termik santrale verilir.

Bizde termik santrallere kömür sağlayan diğer maden ocakları, açık işletmelerdir. Maden üstündeki toprağı hafriyatla kaldırırsınız, ortaya çıkan kömürü kepçe ve konveyörlerle santrale gönderirsiniz. Buralarda mekanize yöntemler daha kolay uygulanır. Açık işletme kömür madenlerinin problemleri farklıdır. Açık işletmelerde CO zehirlenmesi olmaz, şeyv açısı kayması, heyelan, göçük, yerüstü kömür yangınları benzeri yerüstü başka tehlikeler vardır. Daha farklı emniyet tedbirleri almak gerekir.

Yanma için gerekli olan ilk ateşleme buhar kazanında bulunan fueloil (no.6) yakıcılar tarafından sağlanır. Mevcut kazanların tasarımları düşük kalorifik değerde linyit kömürünü yakmak üzere yapılmıştır. Bu kazanlarda yüksek kalorifik değerde ithal kömür yakamazsınız. Yedek ilave yakıt olarak fueloil (no.6) yerine doğalgaz kullanamazsınız.

Kömür yanmayan maddelerden ayıklanır, ısıl değeri yükseltilir. Daha sonra kömür değirmenlerinde pülverize haline getirilmiş linyit buhar kazanı yanma odasında yakılır, yanma sonucu elde edilen ısıyla kazan çeperlerinde bulunan boru demetleri içerisinden geçirilen saf su, buhara dönüştürülür. Santrallerde soğutma suyu olarak yakındaki Yeniköy için baraj suyu, Kemerköy için deniz suyu kullanılır.

Kazanda gerçekleşen yanma olayı sonucunda kül ve atık gaz açığa çıkmaktadır. Açığa çıkan atık gaz, elektro filter (electrostatic precipitator, E/P) adı verilen kül tutucu sistemden geçirilerek atmosfere atılır. E/P'lerin başta küçük ve yetersiz tasarımı sonucu uzun yıllar çevre hava kirliliği hat safhada idi. Varlık satışı öncesinde rehab programıyla ünitelere daha büyük yeni E/P'ler konmuştur. Baca emisyonlarının son Avrupa Normlarına uyumluluğu tekrar kontrol edilmelidir.

Kamu ve özelleşen termik santraller için 2018'e kadar çevre normlarına uyum muafiyeti, AYM tarafından kaldırıldı. Uyum konusuna çok dikkat etmek gerekir.

Kullanılan linyitte Kükürt oranı çok yüksek olduğu için termik santrallere BacaGazı Kükürtsüzleştirme (Flue Gas Desulphurisation, FGD) sistemi gerekmektedir. Kemerköy (2003), Yeniköy (2005) ve en son Yatağan (2007) santrallerine uygun kapasitelerde Baca Gazı Kükürtsüzleştirme tesisleri yapılmıştır, ancak her birinin mevcut geçerli Avrupa emisyon normlarına uygunluğu tekrar kontrol edilmelidir.

Her iki santralin kül barajları dolmuştur, eski kül barajlarının üstü tarım toprağı ile örtülüp, üstlerinde tarım yapılabilir. Orman içine kontrolsüz yayılan kül barajı engellenmeli, yeni kül barajı yatırımları acilen yapılmalıdır.

Hızlı, etkin ve kısa sürede yapılacak rehabilitasyonlar ile Muğla termik santralleri kapasite kullanım oranları ve emre amadelikleri daha yüksek olabilir. Yıl içinde rutin/ normal programlı bakım yapılmaktadır. Çok sık meydana gelen, buhar boru patlamalarını en aza indirebilmek için emniyet valflerinin programlı bakımları yapılmalı, eskiyen/ çalışmayan emniyet valfleri, iyi kalite kısa süreli cevap verebilen yenileriyle değiştirilmeli, bu alımlar için yeterli sarf bütçesi her zaman ayrılmalıdır.

MMO Enerji kongreleri sırasında yörede bulunduğumuz sürelerde yaptığımız termik santral ziyaretlerinde, Kurum Üfleyicilerin yetersiz sayıda olduğunu ve her vardiyada düzenli olarak kullanılamadığını gözlemledik. Kullanılan kömürün elementer analizinin sonucu, daha çok sayıda kurum üfleme monte edilmesi, daha sık ve her vardiyada düzenli kurum üfleme yapılması şarttır.

Kemerköy’de Termik Santral soğutması deniz suyu ile yapılıyor. Denize geri verilen çok sıcak dönüş suyu deniz canlıları için büyük tehlike arzediyor.

Yeniköy Santralinde büyük miktarda taze su isteyen mevcut santral soğutma sistemlerinin aşırı su kullanımı, çevre tarım insanının barajlardaki tarım amaçlı su ihtiyacını tehdit ediyor.

Yeniköy'de mevcut soğutma sistemi yenilenmeli, ilerde cebri hava soğutmalı soğutma kuleleri kullanımı ciddi olarak düşünülmelidir. Santraller, normal kullanım sürelerini doldurdular. Santrallerin randımanı düşük, emreamadeliği de düşük.

Bu santralleri kesintisiz çalıştırmak zor. Ciddi rehabilitasyon yapılması lazım. Aslında en doğrusu, kısa zaman içinde tümüyle sökmek. Yerlerine yeni teknolojiye uygun yeni termik santraller yapmak daha doğru olur. Kemerköy mekanı için, yeni projeler gündemde. Burası deniz kıyısında. Çevre tarım ve turizm bölgesi. Burda kömür yok, kömür uzaktan geliyor.

"Öyleyse santral yenilenebilir, yerine ithal kömür, nükleer santral, hatta hatta turistik tatil köyü yapılabilir", diyenler var. Mevcut çok geniş kömür stok sahası ve dolmaya yakın kül barajı alanı tarım amaçlı, zeytin- üzüm- asma üretimi için kullanabilir. Kemerköy dolu kül barajı ve mevcut kömür stok sahaları gelecekte güneş santrali olarak kullanılabilir. Yüksek rakımlı rüzgar alan bölgelere rüzgar santralleri yatırımı yapılabilir.

Eğer yeni bir enerji yatırımı yapılacak ise, 6446 sayılı Enerji Piyasası kanuna uygun olarak yatırım ön lisansı, yatırım lisansı ve üretim lisansının alınması zorunludur. Lisansların alınması için 24-36 ay bir süre lazımdır. Lisans alımı bitimine kadar üretime devam etmek, nakit girdisini sağlamak gerekir. Bu yeni yatırım durumları, hem finansal risk, hem de daha çok yatırım fırsatı, daha çok kazanç anlamına gelir.

Uzun süredir sürüncemede kalmış Kemerköy ve Yeniköy termik santrali varlık satışı özelleştirme ihalesinin sonuçlanmasını olumlu karşıladık. Hayırlı olsun.

Finansman sorunlarını aşan yatırımcı, mülkiyetini tümüyle üstlendiği yerlerde istediği yeni enerji yatırımları yapabilir. Santralde iletim hattı hazır. Yüksek gerilim şalt tesisi hazır. Yer müsait. Her yeni yatırım çevre halkına istihdam yaratmalı, çevreye saygılı olmalı, çevre kirliliği, çalışma emniyeti konularında hassas davranmalıdır. Umarız- bekleriz özelleştirme toplum yararına olur, umarız yeni gelen yatırımcılar, yatırdıkları parayı makul sürede geri alırken, santrallerde gerekli rehabilitasyonları gecikmeden yaparlar, içinden çıktığı toplumun istihdam, emniyetli çalışma ve çevre hassasiyetlerine çok dikkat ederler.

Soma yeraltı madeni faciasında yitirdiğimiz canlar için rahmet, milletimize başsağlığı, ve yaralılarımıza acil şifalar diliyoruz.

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

http://www.ekonomik-cozum.com.tr/

2014-06-15

Yatağan 3x210 MWe Termik Santral varlık satışı yapıldı!!

Değerli Okurlarım,

Yatağan Termik Santrali ile Güney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) tarafından kullanılan taşınmazların, özelleştirme ihalesinin nihai pazarlık görüşmesi 12- Haziran 2014 günü saat 16:30'da yapıldı. Yeniköy Yatağan Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş.’ye ait; 

Yatağan Termik Santrali,

Güney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) tarafından kullanılan taşınırlar,

Yatağan Termik Santrali tarafından kullanılan taşınmazlar,

GELİ’nin üzerinde bulunduğu taşınmazlar ve

GELİ tarafından kullanılan taşınmazların “Varlık Satışı” yöntemi ile,

ilgili Maden Ruhsatları ve bu Ruhsatların kapsadığı Maden Sahalarının

“İşletme Hakkının Verilmesi” yöntemi ile bir bütün halinde özelleştirme ihalesinin nihai pazarlık görüşmesi böylece tamamlandı.

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından açılan Yatağan termik santrali için açılan ihaleyi 12-Haziran 2014 günü yapılan nihai açık pazarlık aşamasına en yüksek teklifi veren firma Elsan Elektrik, verdiği 1.091 milyar ABD dolar son fiyat ile kazandı.

Muğla ilimiz içindeki Linyit Havzamızda halen linyit kömürü ile çalışan kayda değer üç ayrı termik santral vardır. Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy Termik Santralleri Muğla ilimiz sınırları içinde inşaa edilmişlerdir. Yeniköy ve Kemerköy daha önce özelleşti. Yatağan termik santralinin özet teknik bilgileri şöyledir;

Yatağan Termik Santrali; 3 Ünite

Santral Kapasitesi: 3x 210 MWe (4,095 milyar kwh/ yıl)

Yüklenici Firma: Polonya Elektrim Zamech Dolmel Rafako ve Yerli Ortağı

Ünitelerin Ticari İşletmeye Alınma Tarihleri; 1982- 1983-1984

Kullanılan Ana Yakıt, Açık işletmede üretilen yerel linyit 2100 kcal/kg LHV

Buhar kazanı tasarım parametreleri 660 t/h MCR,139bar/540C

Tam Yükte Günlük Ana Yakıt ihtiyacı: 16,500 ton

Yıllık Ana Yakıt ihtiyacı: 4,500,000 ton

Linyit karakteristikleri: Kül %20, Nem %36, Kükürt % 1.9

Termik santralin ana yakıtı, düşük kalorifik değerde açık işletme ile üretilen Muğla Havzası Linyit kömürdür. Santrali besleyen açık ocak kömür sahalarının toplam kalan rezervi yaklaşık 26 milyon ton'dur. Santrali sadece 6-8 yıl daha besleyecek rezerv vardır. Yatağan termik santrali, madenağzı yakınındadır, santrale yerli linyit açık ocak kömür geliş fiyatı metrik ton başına 40 TL, veya 2.50 US Dolar/MMBtu olmaktadır. Ancak açık işletmede kömür tükenmeye yakındır. Mekanize çalışacak kapalı işletmeye geçme gereği vardır. Kapalı işletmede toplam 73 milyon ton rezerv vardır. Bunlar Taşkesik 38m ton, Turgut 29m ton, Eskihisar 6m ton kapalı sahalarıdır.

Kazanda gerçekleşen yanma olayı sonucunda kül ve atık gaz açığa çıkmaktadır. Açığa çıkan atık gaz, elektro filter (electrostatic precipitator, E/P) adı verilen kül tutucu sistemden geçirilerek atmosfere atılır. E/P'lerin başta küçük ve yetersiz tasarımı sonucu uzun yıllar çevre hava kirliliği hat safhada idi. Varlık satışı öncesinde rehab programıyla ünitelere daha büyük yeni E/P'ler konmuştur. Baca emisyonlarının son Avrupa Normlarına uyumluluğu tekrar kontrol edilmelidir.

Kamu ve özelleşen termik santraller için 2018'e kadar çevre normlarına uyum muafiyeti, AYM tarafından kaldırılmıştır. Uyum konusuna çok dikkat etmek gerekir.

Kullanılan linyitte Kükürt oranı çok yüksek olduğu için termik santrallere BacaGazı Kükürtsüzleştirme (Flue Gas Desulphurisation, FGD) sistemi gerekmektedir. Yatağan (2007) santraline uygun kapasitelerde Baca Gazı Kükürtsüzleştirme tesisleri yapılmıştır, ancak her birinin mevcut geçerli Avrupa emisyon normlarına uygunluğu tekrar kontrol edilmelidir.

Santralin kül barajı dolmuştur, eski kül barajının üstü tarım toprağı ile örtülüp, üstlerinde tarım yapılabilir. Orman içine kontrolsüz yayılan kül barajı engellenmeli, yeni kül barajı yatırımı acilen yapılmalıdır.

Hızlı, etkin ve kısa sürede yapılacak rehabilitasyon ile Yatağan termik santrali kapasite kullanım oranları ve emre amadelikleri daha yüksek olabilir. Yıl içinde rutin/ normal programlı bakım yapılmaktadır. Çok sık meydana gelen, buhar boru patlamalarını en aza indirebilmek için emniyet valflerinin programlı bakımları yapılmalı, eskiyen/ çalışmayan emniyet valfleri, iyi kalite kısa süreli cevap verebilen yenileriyle değiştirilmeli, bu alımlar için yeterli sarf bütçesi her zaman ayrılmalıdır.

Yörede bulunduğumuz sürelerde yaptığımız termik santral ziyaretlerinde, Kurum Üfleyicilerin yetersiz sayıda olduğunu ve her vardiyada düzenli olarak kullanılamadığını gözlemledik.

Kullanılan kömürün elementer analizinin sonucu, daha çok sayıda kurum üfleme monte edilmesi, daha sık ve her vardiyada düzenli kurum üfleme yapılması şarttır.

Yatağan Santralinde büyük miktarda taze su isteyen mevcut santral soğutma sistemlerinin aşırı su kullanımı, çevre tarım insanının barajlardaki tarım amaçlı su ihtiyacını tehdit etmektedir. Yatağan'da mevcut soğutma sistemi yenilenmeli, ilerde cebri hava soğutmalı soğutma kuleleri kullanımı ciddi olarak düşünülmelidir. Santral, 30-yıllık normal kullanım süresini doldurmuştur. Santralin randımanı düşük, emreamadeliği de düşüktür. Santrali kesintisiz çalıştırmak zordur. Ciddi rehabilitasyon programı ve harcaması yapılması lazımdır. Bizce en doğrusu, kısa zaman içinde tümüyle sökmek, ve yerine yeni teknolojiye uygun yeni termik santraller yapmaktır.

Eğer yeni bir enerji yatırımı yapılacak ise, 6446 sayılı Enerji Piyasası kanuna uygun olarak yatırım ön lisansı, yatırım lisansı ve üretim lisansının alınması zorunludur. Lisansların alınması için 24-36 ay bir süre lazımdır. Lisans alımı bitimine kadar üretime devam etmek, nakit girdisini sağlamak gerekir. Bu yeni yatırım durumları, hem finansal risk, hem de daha çok yatırım fırsatı, daha çok kazanç anlamına gelir.

Proje finansmanı her zaman zordur. Finansman sorunlarını aşan yatırımcı, mülkiyetini tümüyle üstlendiği yerlerde istediği yeni enerji yatırımları yapabilir. Santralde iletim hattı hazır. Yüksek gerilim şalt tesisi hazır. Yer müsait.

Her yeni yatırım çevre halkına istihdam yaratmalı, çevreye saygılı olmalı, çevre kirliliği, çalışma emniyeti konularında hassas davranmalıdır. Umarız- bekleriz özelleştirme toplum yararına olur, umarız yeni gelen yatırımcılar, yatırdıkları parayı makul sürede geri alırken, santrallerde gerekli rehabilitasyonları gecikmeden yaparlar, içinden çıktığı toplumun istihdam, emniyetli çalışma ve çevre hassasiyetlerine çok dikkat ederler.

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

http://www.ekonomik-cozum.com.tr/

2014-06-12

KayaGazı (Shale Gas) yatirimlari ne derece doğru?

Degerli Okurlarım,

Dünyanın hemen her yerinde insanlarımız önlerine gelen seçeneklerden. genelde en kolay ve ucuz hatta parasız, kendilerine bir sorumluluk bir yükümlük getirmeyenlerini  seçerler. 

Dünyanın hemen her yerinde satınalma yetkilileri en ucuz olanı almaya şartlandırılmışlardır, kalitebeklentisi, güvenlik çok sonra gelir, hatta çoğu zaman değerlendirilmeye alınmaz bile. 

Bugünlerde, "parayla herşey alınır, marifet para vermeden satın almakta" diye bir laf var. Etik değil, ama bu fikri personeline söyleyen çok sayıda üst düzey insan var. bu fikirde olup, bu yüzden piyasaya borç takıp ortalıktan kaybolan kişiler var. yurtdışında duyuyoruz, mal alıyor, siparişi bitiriyor, son hakedişi alıyor, aldığı malın bedelini ödemek yerine ortadan kayboluyor.

Adam birleşik Arab Emirliklerinde, idareden çok sayıda villanın iç tesisat işini almış, çevre piyasalardan malzeme toplamış, işi bitirmiş, idareden parasını almış, bu parayla borçlarını ödeyeceği yerde, ortadan kaybolmuş. Paranın üstüne yatmış, şantiyede bıraktığı personel orda rehin kalmış, olur mu? Olur. Bir daha uğramam abi oraya, diyormuş.

Öte yandan bütün dünyada bizim benzerimiz ülkelerde seçilmiş veya atanmış kamu çalişanlarının yatırım seçenekleri sadece bedavaya yönelik.

nükleer santral mi yapılacak? herşeyi getir kur, yap, elektrik üret sat, para kazan, bana kw-saat üstünden pay öde, ben hiçbirşeye karışmam, hatta hatta denetlemeyi de sen yap.

kayagazında da böyle. Allah'tan nakit paramız yok, yatırım finansman imkanlarımız sınırlı. yoksa aç kuyuları. laf belli. biz kaya çatlatmasını 3000 metre aşağıda yapıyoruz, çatlatma için kullandığımız 200bar kimyasal karışık- basınçlı su, çevre insanının içme suyuna karışmıyor, diyorlar. Bu işe girenler, yakın çevre insanına güvence üstüne güvence veriyorlar.

güvence mi istiyorsunuz, güvenceden bol ne var, veririz, her türlü güvence veririz, yemin de ederiz. Peki bütün bu güvencelerden sonra sonra 3000metreye inerken bastığımız 200bar basınçlı su, kontrolsüz kalıp yukarı çıkar ve içme suyuna karışırsa ne olacak??

bu işi yapan sorumlu, biz değil, deyip kaçabilecekmiyiz, çevre kurumları yine "biz demiştik, işte başınıza geldi, layığınızı buldunuz", diyecekler, onlar da böyle sorumluluktan kaçacaklar.

Fransa, Almanya ve ispanya'da kaya gazı uygulaması yok, Fransa nukleer, Almanya kömür, ispanya güneş ağırlıklı elektrik üretiminden yana ağırlıklarını koymuşlar. KayaGazı konusunda  ABD'den sonra en ciddi olan ülkeler Arjantin, Çin, Güney Afrika ve Polonya. bizde Trakya ve güneydoğu anadolu bölgesinde belki kayagazı olabilir, deniyor. 

açılacak herbir kuyu başına ilk başlarda 200-500 bin ABD doları ilk harcama tahmin ediliyor. üretilecek kayagazın (aslında doğalgaz) fiyatı 1000m3 için en az 300 Abd $'ı veya  4-5 Abd doları / MMBBTU olacağı hesaplari var. Rus gazının bize  fiyatı ise bugunlerde 11 ABD dolari/ MMBTU. Bu bahsettiğim rakamların tam gerçek olduğunu söyleyemem. Bunlar sadece mertebe. Az olur, çok olur. Yapıldığı zaman, iş bittiği zaman, asıl gerçek fiyat belli olur.

shist kayasi yapraksi bir kaya yapisi olup, aslinde kaya demeye bin sahit ister. Kaya sifatina yakismayan shist kayasi paralel bir kaya yapisidir. Dogalgazin cep seklinde degil de, yapraksi tabakalar arasina dagilmisina shist kayasindaki dogalgaz denir ve aslinda herhangi bir dogalgazdan bir farki yoktur. Iste bu gazi cikarmak, dogalgaz fiyatlari dünyada  tavan yapinca, ekonomik hale geldi. Ayrıca insanlar derinlerde yatay delmeyi ogrendi. Biz geleneksel dik deleriz ama elin insani teknigini gelistirmis, yatay deliyor! 

Bu shist kayasini once dik, sonra yatay delip icine yuksek basincla su basiyorsunuz. Basincli su kaya katmanlarini araliyor, araliyor ki gaz aksin. Sonra suyu geri aliyorsunuz, ama kaya katmanlarinin arasi kapanmasin diye suyun icine en bastan kum koymussunuz. Geri alinan suyla bu kum geri gelmesin, katmanlar arasinda kalsin diye suya jellesen kimyasallar ekliyorsunuz. Bu jel hulasasi, su cekilirken orada kaliyor ve kumun suyla birlikte geri akmasini onluyor. Sonra, dikey delikten gazi emmeye basliyorsunuz. Aslinda emmeye gerek yok, kendisi basincla yukari cikiyor.

Iste bu kimyasallar, hem geri cekilen suya karismis oluyor, hem de yerin altinda kalarak yeralti sularina karisiyor. Yerin cok altinda, bu su yuzeye cikmiyor diyenlere inanmayin. Bu su hep yerin altinda mi kaliyor, hic mi yuzeye çıkmıyor? Bir de patlatma - catlatma (fracking) isleminden sonra yukari cekilen su var. Hem basarken karistirilan kimyasallarla, hem de yeraltinda karsilastigi her turlu melanet minerallerle kirlenen bu su yukari cekildiginde tam bir problem  halinde elinizde patliyor. Siz de farkettirmeden, bu kirli suyu gollere, nehirlere bosaltiyorsunuz. Topraga bosaltmiyorsunuz, belli oluyor, cunku oradaki bitkiler oluyor, arkasından cıplak toprak ortaya cikiyor. 

Problem bu kadarla bitmiyor. Metangazi yukari cikarken, delik cevresindeki catlaklardan yuzeye yakin yeralti sularina karisiyor. Suyu zehirliyor, icilmez, tarimda kullanilmaz hale getiriyor. Disari kacan dogalgaz atmosfere karisiyor, kuresel isinma artiyor, kutup ayilari ustune cikacak buzdagi bulamiyor. Al Gore gelip bize "kuresel isinmaya sebep olmayin", diye ahkam keserken Amerikada binlerce ifade edilecek shalegas kuyusu aciliyordu.

Dolayisiyla, shist kayasini catlatarak dogalgaz emme teknolojisi halen vatandasa zararli, gelismemis bir teknoloji iceriyor. Sehirde yasayip, ahkam kesenler bu etkilerin farkinda olmuyorlar. Zaten aldirdiklari da yok. Bunun zararini kuyu mahallinde yasayan fakirler cekiyor. Ama gaz sirketi butun bunlara neden aldirsin, degil mi? Onlar kendi cikarlarina bakar. Peki vatandasin cikarlarini korumakla gorevli kamu kurumlari bu konuda denetleme yapiyorlar mi?

Ülke olarak bu konuda bir avantajimiz var. Shist kayasindan dogal gaz cikartmak yalniz önce dikey sonra yatay kuyu acmakla bitmiyor. Binlerce yanyana 500-m arayla kuyular acmak, bunlari birbirine ve toplama merkezine baglayan cok kapsamli bir borulama sebekesi gerekiyor. Bu sebeke ve sistemi kurmak o kadar pahali ki, bizde boyle bir yatırım yukunün altina girecek 'babayigit' gorunumlu zenginlerimiz henüz yok. Geriye, yabanci sermayenin, tipki altin cikarmada oldugu gibi, gelip dogayi perisan etme olasiligi var. Bunu da ancak devlet mekanizmasini elinde tutanlar vasitasiyla yapabilirler. 

Bize dusen, insanımıza konunun sakincalarini anlatip, toplumsal bilinci olusturmaktir. Enerji endustrisi, butun dunyada medya destekli yalanlar ve göz boyamalarla ilerliyor; onlara geçitleri açan her zaman rüşvete batmış siyasiler. Endüstrinin tezgah açtığı her yerde toplumları bekleyen gerçeklik ise  nesiller boyu katlanılacak ekolojik yıkım, beraberinde gelen genel yaygın yoksulluk. Bu kayagazi işi bence doğru değil, Evet yapıyorlar, üretiyorlar, ama doğru yapmıyorlar. Yapanların yaptığı doğru değil. slm ve saygilar

-- 

Haluk Direskeneli

Enerji Piyasası Dinamikleri

Değerli Okurlarım,

Soma felaketi, dünya çapında son 40-yılda meydana gelen en çok can kaybına sebep olmuş kazadır. Yeraltı maden sektörü işletmeciliğinde gerekli tedbirleri öncelikle alarak, iş güvenliği konusunda gelişmiş ülkeler seviyesine gelmemiz şarttır. Soma'da 13- Mayıs 2014 günü meydana gelen yeraltı madeni faciasında yitirdiğimiz canlar için rahmet, milletimize başsağlığı, ve yaralılarımıza acil şifalar diliyoruz. Soma felaketi, çıkarılan kömür yüzünden değil, zamanında alınmayan güvenlik önlemlerinden, tedbirsizlikten kaynaklanmıştır.

Yazarınız, Türkiye'de enerji ihtiyacının çözümünde kömürün çok önemli olduğuna inanır. Zengin kalorifik değerde üretilen yeraltı kömürleri termik santrallerimizde yakılmaz, daha çok endüstride kullanılır. Termik santrallerimizde, başka yerlerde değerlendirilme imkanı olmayan, fakir- düşük kalorifik değerde yerüstü açık işletme linyit kömürleri yakılır. Yeraltı kömür maden işletmeciliğinin, termik santral işletmesiyle doğrudan ilgisi yoktur.

Kömürün "ölüm tuzağı" olduğunu, enerji kaynağı olarak biran önce uzaklaşmamız gerektiğini ifade eden görüşler var. Bunlar, "ekzos gazı zehirliyor" diye otomobillerin kullanımını azaltmak, "insan öldürmeye yarıyor" diyerek mutfaktaki bıçağı yasaklamak örnekleri gibi anlamsızdır, absürt benzetmelerdir. Kömür bu ülkenin nimetidir, sonuna kadar kullanılması lazımdır. HES, rüzgar, güneş santralleri, enerji üretiminde alternatif değil destekleyici kaynaklardır.

Bugün elektrik piyasasındaki son gelişmeleri işleyeceğiz. 2002 yılına getirilen düzenlemeler ile devletin elektrik piyasasındaki rolü azalmaya başladı. Özel sektörün payı artırılmaya çalışıldı. Günümüzde henüz tam bir serbest piyasanın sağlandığını söyleyemiyoruz, ancak serbest piyasa geçişinde belirli bir seviyeye geldiğimizi gözlüyoruz.

Doğalgaz kullanımı ve doğalgaza bağlı elektrik piyasası serbestleşme sürecinde, BOTAŞ tarafından 1984 yılında Rus GazProm ile ilk doğalgaz alım anlaşması yapıldı. Cezayir ile yapılan LNG alım anlaşmaları ile gaz alımına devam edildi. Sonraki dönemlerde yapılan çeşitli alım anlaşmaları ile gaz kullanım hacmi genişledi. Özel şirketlerin dışalım anlaşmaları ve BOTAŞ’ın kontrat devirleri devreye girdi.

Elektrik piyasasında, TEK’in 1984 yılında TEDAŞ ve TEAŞ olarak ayrılması ile liberalleşme yolunda ilk adımlar atıldı. 1994 yılında Yap-İşlet-Devret (YİD) ve 1997 yılında Yap-İşlet (Yİ) kanunları ile özel sektör tarafından çok sayıda enerji üretim santralleri kurulumu başladı. 2001 yılında EPDK kuruldu. TEAŞ bölündü ve EÜAŞ, TEİAŞ ve TETAŞ olarak üçe ayrıldı. Serbest tüketici kavramı ile tüketicilere elektrik tedarikçisi seçme hakkı verildi.

2003 yılında geçilen mali uzlaştırma yöntemi ve 2006 elektrik krizi sonrasında geçilen saatlik dengeleme ve uzlaştırma yöntemi, 2010 yılında uygulamaya konulan gün öncesi planlama ile saatlik fiyatlandırmada serbest piyasa geçişi sağlandı.

Dış kaynaklı doğalgaz arzında soğuk kış aylarında yaşanan darlık sorunlardan dolayı fiyat konusunda krizler yaşandı. Sorunların, "gün içi piyasaları" adı verilen ileri piyasalara geçiş ile aşılacağı ve ön hazırlıkları tamamlanan EPİAŞ bünyesinde gün içi piyasasına 2014 yılı sonunda geçilmesi planlandı.

Toplam kurulu gücümüz son 10 yılda 3 kat artarak yaklaşık 65.000 MW’a yükseldi. Özel sektör payı, devlet payını geçti. Toplam kurulu güçte doğalgaz ve ithal kömürlü santraller önemli yer tutmaya başladı. Doğalgazla çalışan Yap-İşlet ve Yap-İşlet-Devret santrallerinin alım anlaşmalarının yakın gelecekte bitmesi sonrası, piyasalarda yeni bir hareketlilik beklemeye başladık.

Artan sayıda rüzgar santralleri ile Türkiye’nin Avrupa’da rüzgar kurulu gücünde 10. sırada yer aldığını görüyoruz. 2023 yılı için planlanan 20.000 MW olan kurulu güç hedefinin gerçekleşmesi pek mümkün görünmüyor. Devlet tarafından RES için ön lisans ve izin süreçlerine getirilecek düzenlemelerle süreç hızlandırılabilecek. Rüzgar ve güneş santrali teşvik mekanizmalarında, şirketler karbon piyasaları ile ek gelir sağlayabilecekler. Türkiye'nin enerji tüketimi yıllık %7 artarak son 10-yılda iki katına çıktı. Yatırımcı açısından büyüme tahminleri, yatırım açısından çok önem kazandı.

Yİ ve YİD santralleri, üretilen elektriği uzun dönemli elektrik alım anlaşmaları ile TETAŞ’a satıyorlar. EÜAŞ ve diğer serbest elektrik üretim şirketleri ise, iki anlaşmalar veya spot piyasa yolu ile tüketicilere satıyorlar. TETAŞ, elektriği ulusal tarife ile Dağıtım ve Perakende Satış Şirketlerine satarak tüketicilere sunuyor. Yenilenebilir enerji kaynaklardan üretilen elektrik, alım garantili (YEKDEM) fiyattan faydalanılarak Perakende satış şirketine satılabiliyor.

Mevcut elektrik piyasalarında, spot olarak TEİAŞ’ta PMUM tarafından yönetilen Gün Öncesi Piyasası ve Dengeleme Güç Piyasa olarak iki kısımdan oluşuyor.

Dengeleme Piyasasında mevcut durumda şeffaflık sorunu var. Manipulasyona açık bir yapıda olduğunu görüyoruz. Piyasa açıklık/ şeffaflık oranın düşük.

İlerki yıllarda EÜAŞ, TETAŞ ve Yİ-YİD santral payları azaldıkça, piyasa oyuncularının daha fazla hareket edebileceği bir serbest rekabetçi yapı oluşacak.

Borsa İstanbul ve özel sektör ortaklığı ile kurulacak "EPİAŞ" ile birlikte, geçilecek gün içi piyasa ve sonrasındaki finans piyasaları entegrasyonları sayesinde daha şeffaf bir yapının sağlanacağını bekliyoruz. Tezgah üstü (Over the Counter, OTC) piyasalar olarak sınıflandırılan iki anlaşmalar piyasasında Türkiye’deki anlaşmalar, daha kısıtlı kapasitelerde ve kısa süreler için yapılıyor. Anlaşmalar damga vergisine tabi oluyor. Katılımcı sayısı az, aracı kurum tek. Gelecek yıllarda hem katılımcı hem aracı sayısı artacak umuyoruz.

Ülkemizde henüz dar hacimli bir "Enerji Borsası" var. "Borsa İstanbul" ile daha geniş hacimli ve aktif bir piyasa olmasını bekliyoruz. Zaman içinde 21 adet dağıtım şirketinin elektrik satış işlemlerinin perakende şirketlere devredilmesi sağlanacak. Mevcut ulusal tarife yerine tedarik noktasına göre değişen bir bölgesel fiyat yöntemine geçilmesi ve serbest tüketici limitinin sıfırlanması hedefleniyor.

Doğalgazda tamamen BOTAŞ’ın kontrol ettiği bir piyasa, - ithalat, iletim, piyasa işletmesi- var. Elektrik piyasalarındaki ayrıştırma benzerinin doğalgaz piyasasında da yapılmasını bekliyoruz. İthalatın çoğu BOTAŞ tarafından gerçekleştiriliyor. Önümüzdeki yıllarda BOTAŞ payı azalacak. Doğalgaz stoklama hacminin düşük olması nedeniyle arz güvenliğinde sıkıntılar yaşıyoruz. Yeni planlanan Kuzey Irak ve İsrail boru hatları, İzmir’deki yeni LNG terminali ve Marmara’daki depolama kapasite artırımı ve Tuz Gölü Yer altı doğalgaz depolama sahası ile arz güvenliğini artırmaya çalışıyoruz.

Elektrik piyasası, temel olarak fiyatın her piyasa katılımcısının saatlik olarak enerji girdisine göre maliyet bazlı teklif vermesi usulü ile çalışıyor. İkili anlaşmalarla veya YEKDEM üzerinden, üretilen elektrik enerjisini sisteme aktaran özel santraller, dengeleme piyasasında teklif vermiyorlar, ama anlaşma miktarlarını ve tahmini üretimlerini sisteme iletiyorlar.

Alınan teklifler ve toplam üretim miktarının toplam talep tahmini kestiği noktada gün öncesi marjinal fiyatı oluşuyor. Oluşan enerji bedelinin üzerine Kayıp Kaçak bedeli, Dağıtım Bedeli, İletim Bedeli, TRT Payı, Sayaç Okuma bedeli, KDV ve enerji tüketim vergisi gibi ek bedeller eklenerek, son tüketim bedeli bulunuyor.

TRT fonu ile ilgili olarak devam eden eleştiriler var.

Elektrik ticaretinde öncelik, üretim optimizasyonu ve yakıt tedariği güvenliğindedir. Elektriği hangi piyasada satılacağı, ve fiyatın hangi zaman aralığında, ne kadar olacağı soruları daha sonra önem kazanır. Tüketim portföyü geniş tutulmalı, aynı zamanda üretim portföyünün, emreamadelik bakımından yeterli esnekliğe sahip olması sağlanmalıdır.

Kısa vade planlamalarda, santral güvenilirliği ile talep tahmini önem kazanır. Orta vadeli planlamalarda ikili anlaşma karlılık analizleri ve uzun dönem talep tahminlerinin gerçekleştirilir. Daha uzun vadeli planlamalarda ise yatırım hedefleri ve nihai tüketici talep miktarlarının belirlenmesi yer alır.

Türkiye’de tedarik şirketi sayısı çok fazladır. Rekabetçi bir piyasada şirket sayısı önemlidir. Tedarikçi sayısının Avrupa’da örneklerle karşılaştırıldığında sağlıklı bir piyasa işleyiş açısından fazla olduğunu gözlüyoruz. Zamanla bu sayının azalacağını umuyoruz. Uzun dönemde, EÜAŞ ve TETAŞ alım sözleşmeleri bitecek.

Uzun dönemde tarifeler kalkacak.

EPDK’nın piyasa desteği azalacak.

Perakende satış oyuncuları daha serbest rekabetçi piyasada daha hakim bir konuma gelecekler. Son kullanıcı umarız daha ucuz ve güvenilir elektriğe kavuşacak.

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

http://www.ekonomik-cozum.com.tr/

2014-06-05