İşletme hakkı devri sonrası termik santraller için işletme finansmanı nasıl sağlanır?
Değerli okurlarım,
Bugüne kadar hep işletme hakkı öncesini konuştuk, ihale konusu termik santralin durumu nedir, kaç para eder, bütçesi nedir? Bugün ise işletme hakkı devri ihalesi sonrasında neler yapılmalı, işletme finansmanı nasıl sağlanır? bunları konuşacağız.
Öncelikle ihale bedelinin ödemesi var. Hiçbir alıcı bu bedeli kendi cebinden, kendi kasasından, kendi parasından ödemez. Bir kısmını mecburen öder ama %70-80 oranını bir finansman kuruluşundan alacağı kredi ile öder. Proje finansman kuruluşları, yatırım fonları, yatırım bankaları bu iş için vardır.
Özellikle İşletme hakkı ihalesi sonrasında, gerekli işletme finansmanın sağlanması için, termik santrali alan firma, bahis konusu santralin son durumu ile ilgili bir değerlendirme raporu hazırlar ve finansman kuruluşlarına sunar. Bu rapora biz " proje finans değerlendirme raporu" (Loan Application for Loan Agreement) deriz.
Bu dökümanı hazırlamak için sadece termik santral bilgisi, sadece mühendislik yetmez. Uygulamalı Matematik, finans hesapları ve risk belirleme çalışmaları yapmak gerekir.
"Due diligence" raporu durum özetidir, "proje finans değerlendirme" (Loan application for loan agreement) daha fazlasını kapsar. Burda Projenin gerçekçi durumu nedir, yenileme rehabilitasyon için neler yapılmalı, ne kadar para harcanmalı, personel için nasıl yeniden yapılanmaya gidilmeli? Anlatılır.
Due diligence'da teknik degerler haricinde yatırımın karlılığı, alıcının guvenirliligi, elektrik satisinda musteri bulmanin kolayligi ve mumkunse alim garantisi ve fiyat istikrarliligi onem tasir. Mevcut santral alımlarında işletme finansmanı sozkonusu olur.
Nereye ne harcamalar yapılmalı, çevre normlarına uyumluluk nasıl sağlanmalı, yeni işletme lisansı, Çevre normlarına tam uyumluluğu, yakıt kalitesinin yükseltilmesi, randımanın yükseltilmesi, emre amadeliğin yükseltilmesi, personel durumu, personel politikası, yerel halkla ilişkiler, meslek odaları ve yakın çevre üniversiteler ile ilişkiler, kamu ile ilişkiler, bütün bunlar tek tek işlenir incelenir, fiyatlanır.
Finansman kuruluşlarının değerlendirmesi, diğer değerlendirmelerden daha sert ve daha acımasızdır. Yanlış yanıltıcı bilgi verirseniz finansman alamazsınız, bulamazsınız, sadece o kuruluştan değil başka hiçbir kuruluştan bulamazsınız.
Proje finans değerlendirme raporunda ayrıca şirketin yakıt (fuel oil, kömür etc.) ve enerji satış fiyatlarına ilişkin kendi projeksiyonlarını da eklemesi finans kuruluşlarının değerlendirmesi açısından faydalı olur.
Burda kuşlardan, çiçeklerden, böceklerden bahsedemezsiniz, bahsetseniz bile burda herşey fiyatlanır, para birimine çevrilir.
Bu yüzden proje finansman müracaat (Loan Application for Loan Agreement) raporunuz çok dikkatli ve detaylı hazırlanmalıdır. En ufak teknik yanlış, teknik hata, mevcut durumda saklama çarpıtma olmamalıdır. İmla hatası bile olmamalıdır. Raporda yanlış teknik açıklama -hata -yanlış imla var, diye geri çevrilen projeler çok vardır ve bu durum çok doğaldır. Yanlış bilgi vermeyeceksiniz. Boş anlamsız döküman sunmayacaksınız.
Proje finansmanı uluslararası işbirliği gerektirir. Projeyi çok sayıda finansman kuruluşu inceler, aralarından bazıları ikna olur, pay koyar. Uluslararası finansman ihtiyacı için verilen dökümanın İngilizce dilinde olması gerekir. Kullanılan İngilizce çok iyi olmalı. Dökümanın kapsamı çok dolu olmalı. Rakamlar, hesaplar, açıklamalar mantıklı, doğru, ikna edici olmalı.
İşletme hakkı devri ihalesi sonrasında en iyi fiyatı verip kazanan firmanın, ihale sonrası devir öncesi yapması gereken şeyler var. Önce finansman bulmak zorunda. Bu iş için yapacaklarını sıralamak, belirlemek, fiyatlamak, rapor haline getirmek zorunda.
Aldığı finansman paketini makul bir zaman dilimi içinde faizi ile beraber geri ödemek zorunda. Piyasalar 6-8 yıl arasında bir süreyi makul buluyorlar. Daha kısa süre olsa daha makul. Bu sürede geri ödeyebileceğinizi rakamlarla ispatlamak zorundasınız. İşletme Masraflarınız belli, kullanacağınız kömürün maliyeti belli, santralin randımanı, emre amadelik, elektrik satış fiyatı belli. Hazineye ödeyeceğiniz yıllık bedel belli.
Nasıl bir rehabilitasyon programı yürütecek, neleri değiştirecek, hangi ekipmanları ekliyecek, nasıl bir personel politikası uygulayacak, nasıl bir kömür zenginleştirme yapacak?
Rehabilitasyon içinde yeni emniyet valfleri, kurum üfleyiciler, fanlar, pompalar, enstrumantasyon ve kontrol sistemleri var mı? Mevcutlar ile devam edebilirlermi?
Önce buhar kazanını yukardan aşağı basınçlı su ile komple temizleyin. Birikmiş toz toprak curuf kir pas gitsin. Herşey net ortaya açığa çıksın. Bozuk çürük eskimiş ne var görün. Buhar borularının et kalınlığını kontrol edin. İncelmiş patlama riski olan boruları değiştirin. Sonra tüm izolasyonları (rock wool) yenileyin.
Emniyet valfleri (safety valves) büyük ihtimal en ucuz (<25K$) olanından seçilmiştir. Basınç yükselmesi sırasında tepki süreleri uzundur. Basınçlı borular hiç durmadan patlar. Daha yeni modern tepki süresi daha kısa emniyet valfleri (>50K$) ile değiştirin.
Kurum üfleyiciler (soot blowers) azdır, eksiktir, çoğu çalışmıyordur. Hesap yapın daha çok sayıda, daha yeni kurum üfleyicilerle yenileyin. Rotary (döner tip, adet başına >2K$) veya recractable (sürmeli itmeli çekmeli, adet başına>10K$) tiplerin yerlerini ve sayılarını yeniden belirleyin. Her vardiyada (8 saatte bir) mutlaka çalışsın emin olun.
Enstruman ve kontrol sistemi herhalde eskidir , değiştirin. Bütçesi >100K US$. Manuel çalışmasını mutlaka sağlayın. Personelinizi sistemi otomatik ve manuel çalıştırabilecek kapasitede eğitin. Otomatik sistemler her zaman bozulabilir, personel en zor şartlarda manuel olarak sistemi çalıştırabilmeli veya durdurabilmeli.
Buhar türbinlerini komple elden geçirebilecek bir uzman firma ile çalışın, periyodik bakımlarını, yedeklemeleri uzun dönem için şimdiden yapın. Uzun dönem bakım onarım anlaşmaları araştırın. Buhar turbin çalışmasını Risk etmeye gelmez.
Toz tutma elektrofiltreleri yeni normlara uygun çalışabiliyormu? Yenilemek, büyütmek gerekirmı? Avrupa normlarına uygun baca gazı toz tutma yapabileceklermi?
Bacagazı kükürtsüzleştirme tesisi varmı? Mevcutlar düzgün, normlara uygun çalışıyormu? Hiç yok, yeni almak gerekiyormu?
Mevcut kömür kalitesi nasıl? Çoğu kömür sahamızda kömür kalitesi düşük. Çoğu santral tüvenan- topraktan çıkarıldığı gibi, yani hiçbir ayıklama ve/veya zenginleştirme/hazırlama/yıkama işlemi yapılmaksızın kömürü taşı toprağı ile buhar kazanına yolluyor, kömür değirmenleri ayıklanmamış taş toprak öğütmek zorunda kalıyor.
Oysa, kömürü yanmayan taş topraktan arındırmak, kömürün ısıl değerini yükseltmek, kömür kullanımını daha ekonomik hale getirmek ve kömür kullanımından kaynaklanan çevre kirliliğini en aza indirmek için kömür yıkama/hazırlama, hatta nem azaltıcı işlem uygulanmalıdır. 600-1000 kcal/kg alt ısıl değerde kömür kullanan santrallerimiz var.
En basit el emeği ile taş toprak ayıklamak bile kalorifik değeri yükseltir. Kömür yıkama tesisilerinin, sağlayacakları fayda düşünüldüğünde, maliyetleri de çok değil; >10m US$ civarındadır.
Kalorifik değer yükselince toz tutma filtrelerinin yükü azalır, kül barajına daha az kül- curuf gider, kül barajı kullanım süresi- ömrü uzar.
Kül barajını iyi inceleyin. Daha ne kadar yıl daha depolama yapabilir, dolunca üstünü tarım toprağı ile örtün. Çok iyi asma, üzüm, bağ araziniz oldu. Üzüm yetiştirin. Avrupa'da Amerika'da çok iyi üzüm yetiştiriyorlar. Şarap yapıyorlar. Tarım insanı için istihdam yaratmış olursunuz. Yerel komşu insanı size her zaman lazım.
Ön yanma- startup sırasında sadece fueloil6 kullanın, doğalgaz kullanımından bahsetmeyin komik olursunuz, derhal işbilmez olarak sıfatlandırılırsınız. Doğalgazın yanma sıcaklığı çok yüksektir, doğal gaz kullanırsanız tüm kazan yanma odası ve kızdırıcı borularını daha yüksek alaşımlı daha pahalı borularla değiştirmeniz gerekir.
Değiştirmezseniz kömür yanması için uygun karbon çeliği borular doğalgaz yanması sırasında yanar, patlar. O kadar çok doğalgazınız varsa zaten kombine çevrim santrali kurun, kömür santrali ile işiniz ne?
Eski kazanlarda eski çevre normlarına uygun olarak toz tutma elektrofıltrelerinin kapasitesi küçük tutulmuştur. Eskiden metreküp (m3) bacagazı başına 1000 mgram yeterli idi, bu rakam 200 sonra 100 oldu, şimdilerde 50 mgram telaffuz ediliyor.
Yeni daha sert Avrupa normlarına uygun çalışamazlar ise, değiştirilmeleri büyütülmeleri gerekir. Uyanık Doğu Avrupalı üreticiler basit geometrik büyütme yapıyorlar, göz boyuyorlar, sakın kabul etmeyin, olmuyor, tutturamıyorlar. Siz eskisini atın yenisini alın.
Bizim 150-210 Mwe aralığındaki termik santrallerimize uygun toz tutma elektrofiltrelerin montaj dahil ünite birim fiyatları >10m€ bütçesini geçmez. Elektrik sarfiyatı az, toz tutma kapasitesi yüksek olsun. Bacadan çok az bile olsa toz çıktığı gözle farkedilmesin. Avrupa normları çok sertleşti, şimdiden uymak lazım.
Toz tutma elektrofiltrelerinde tutulan uçucu kül (fly ash) çimento fabrikalarında çimento katkı maddesi olarak değerlendirilir. Fiyatı ton başına 10-20 US$ eder.
Büyük ihtimalle bacagazı kükürtsüzleştirme ünitesi (FGD, flue gas desulphurization) de yoktur. Gecikmeden piyasa araştırmasını yapın. Elinizdeki kömürün analizini vereceksiniz, kömür zenginleştirme sonrası gelen kömürün analizini verin. Yoksa yanlış sipariş verirsiniz. 150-210 Mwe aralığındaki termik santral üniteleri için şu anki piyasa bütçesi >25 m US$.
Bacagazı kükürtsüzleştirme ünitesinden çıkan ıslak kül, curuf ve alçı atığını değerlendircek yerel yakın endüstrilerle temasta olun, bunları değerlendirmek mümkün. Hem elden çıkarırsınız hem para kazanırsınız. Pazar fiyatı bu aralar ton başına 10 US$
Yeniden yapılanma her zaman lazım. Uygulanabilir bir personel politikası yapın. Kamu elinde gerekli- gereksiz politik amaçla çok sayıda kalifiye olmayan personel işe alınmış olabilir. Öncelikle emeklilik çağını aşmış personeli emekli edin. Sonra daha genç kalifiye eğitimli personel işe alın. İşbaşı şirketiçi eğitim yapın. Kurum hafızasına sahip tecrübeli teknik personeli tutun, iyi ücret verin. Kurum hafızasını sakın kaybetmeyin.
Yakın yerel komşu üniversitelerle temas kurun. Mühendislik öğrencilerine yaz stajı imkanı tanıyın. Onları staj süresinde sakın başıboş bırakmayın. Uzun zor zaman isteyen işler verin, önlerine hedef koyun, istekle büyük keyifle yapacaklardır.
Üniversite bilim adamlarına, akademisyenlere bilimsel tez konularında yardımcı olun, zorlandığınız konularda araştırma isteyin. Bölgenizde vazgeçilmez olun.
Yerel meslek odalarıyla temasta olun, Emo, Mmo, Tmmob, kongre konferans fuar çalışmalarına destek olun, sponsor olun. Çok para tutmaz.
Mutlu barışık geliri yükselmiş, çocuklarına iş aş eğitim sağlamış, komşu yerel halk size her zaman lazımdır, size her zaman destek olur.
Non-recourse (geri dönüşümsüz- proje kefaletli) finansman bizde hala yok. Finansman istiyorsanız, hala mevcut mülkünüzü ipotek edeceksiniz. Finansman ihtiyacı olan kuruluşların bu konuya daha çok ağırlık vermeleri, değer bulunan projeler üretmeleri, hatasız ciddi, makul sürede kendini geri ödeyebilecek finansman modelleri ortaya koymaları lazım.
Çed, çevre sorunu olan, yerel halkın istemediği projeler için finansman bulmak zor. Aynı şekilde siyasi projelere -ticari proje finansmanı çok zor.
Öte yandan doğalgaz yakan kombine çevrim, ithal kömür yakan termik santrallerin ülke ekonomisine cari açık yönünden olumsuz etkilerini gören kamu kuruluşları, çed -lisans sürecine birşey demiyorlar ancak sözlü -gayri resmi, rahatsızlıklarını belli ediyorlar.
Proje Finansmanlarının çoğunda, yabancı bankalar Tahkim yolu açık olsa da bazı yerel yasal düzenlemelerden dolayı finansmana katılmak istemiyorlar.
Bu durum orta büyüklükteki projelerde Türk bankalarının tüm yükü taşımasına sebep oluyor. Özellikle kamu bankaları, özelleştirilen tesislerinin finansmanında aktif destek veriyor. Rakam çok büyük olunca uluslararası finansman katılımı zorunlu oluyor.
Özelleştirmeyi desteklemek olumlu, ancak bu durum projenin verimliliğini sorgulamayı ikinci plana atmamalı. Yatırımcılar da sadece yerli bankalara güvenip ihalelere hazırlanmamalı.
Uluslararası Proje Finansmanı çok ciddi iştir. Ciddi emek, bilgi, tecrübe ister.
Hepinize güzel bir çalışma haftası dilerim. Selam ve saygılar
Prinkipo, 10 Temmuz 2013
No comments:
Post a Comment