Rigoletto, Napoli 1924, Ankara Operasında

Değerli Okurlarım,

Bu hafta Opera konuşalım. 20-22-25 Mayıs günleri Ankara Operası sahnesinde Guiseppe Verdi'nin "Rigoletto" operası oynandı. “Aman bir zarar görmesin, zaten çok zor ayakta duruyor”, diyerek, bizde yapıcı eleştiri yapılmaz, özellikle konservatuar eğitimi almamış olanların Opera konusunda eleştiri yazısı yazmaları beklenmez. Burda sadece müzik yok, sahneleme var, dekor var, kostüm var, ortam var. İyi bir seyirci iseniz, hepsi hakkında beğendiklerinizi, beğenmediklerinizi yazmanız gerekir, diye düşünüyorum.

Para size herşeyi, her zaman satın almaz, ama Opera biletini satın alır. Keyfi size kalmış. Bu yazıyı tamamlamadan önce “Rigoletto” Operasını üç ayrı gece seyrettim. Opera geçtiğimiz 20-22-25 Mayıs günleri saat 20.00'de Ankara Operası Sahnesinde oynandı.

Rigoletto karakteri 16. yüzyılda yaşamış bir saray soytarısı. Konu Viktor Hugo'nun “ Kral Eğleniyor, 1832” isimli eserinden alınmış. Libretto'yu (sözleri) Francesco Maria Piave tekrar yazmış. Yazarken zamanın sansürüne uygun olarak, yeri, zamanı ve kişileri değiştirmiş.

İlk defa 1851 yılında Venedik “La Fenice” operasında sahnelenmiş. Ankara Operasında ilk defa 1950 yılında oynanmış. Ben okul çağlarımda Rigoletto Operasının klasik 16. yüzyıl Mantua sahnelenmesini Ankara Operasında Türkçe olarak seyrettim. O zamanlar 3.perdedeki “La Donna Mobile” aryası, “Kadınlar dönektir” şeklinde okunuyordu, şimdi İtalyanca oynanıyor ve tercümesi “Kadınlar değişkendir” olmuş. Daha doğru olmuş.

2010 yılında Hamburg Operasında yine 16.yüzyıl Mantua ortamında izledim. Almanlar eseri ara vermeden tek perdede bitirdiler. Saat 1700'de başladı, 19'da bitti. Biz seyirciler de bittik. Parter en arka sırada yerim vardı. Başrol oyuncular Alman değildi.

Eserde çapkın Duke hazretlerinin soytarısı Rigoletto, kızı baştan çıkarılan baba Montereno Kontu tarafından lanetlenir. Rigoletto'nun kızı Gilda kaçırılır, tecavüze uğrar. Rigoletto, kızının intikamını alması için kiralık katil Sparafucile'yi tutar. Final çok acı biter.

Opera'yı önce evde ve işyerimde önce CD'den dinledim. Melodileri az-çok takip edebildim, şimdi dinleme sayım çoğaldı, daha kolay takip edebiliyorum, ve baştan sona operanın melodik müziğini çok sevdim.

İnternet youtube videoları arasında en güzeli 16. yüzyıl İtalyan “Mantua” ortamında sinema filmi olarak çekilmiş olanı idi. “Placido Domingo”, Rigoletto karakterini oynuyordu. İki saati aşkın süre nefes almadan seyrediyorsunuz. “Luciano Pavarotti”nin Duca di Mantova rolünde oynadığı Viyana Operası filmi abartılı, görkemli, daha bir başka.

NewYork Metropolitan Operasında, “LasVegas 1960” yılları ortamına uyarlanmış 2012 sahnelenmesi var. Duke rolünde “Frank Sinatra” benzeri karakter oynuyor, “Marilyn Monreo”, Kontes olarak karşımıza çıkıyor. Rigoletto, gece kulübünde barmen.

Londra National Operasında 1982'de oynanan ve “NewYork Mafia” ortamına uyarlanmış başka bir modern sahneleme var. Galler Operası, aynı eseri Amerikan Başkanının çalışma ofisine (Oval Office) taşımış. Çapkın Duke, bu defa Başkan John F. Kennedy olmuş.

Bu modern sahnelemelerde, Rigoletto artık kambur soytarı değil, normal bir insan.

Yönetmen Yekta Kara hanım, bizdeki yeni sahnelemeyi 1924 yılına Napoli Mafya ortamına götürmüş. Sahnede çok güzel kadınlar, ve 40'tan fazla mafya üyesi var. Duke, bu defa Mafya patronu olmuş. Erkekler korosu acaba bu kadar çok üyeli mi olmalıydı? Diğer seslendirmelerde 20 kişiden fazla değiller. Bizim koro söylerken ses o kadar yükseliyorki, ön sıralar bu sese herhalde zor dayanıyorlardır, sanırım.

Rigoletto rolünde Eralp Kıyıcı, muhteşem sesi ile her zamanki mükemmellikte. Ancak Rigoletto rolünü sanki 1924 yılında oynamıyor. Klasik 16. yüzyıl Mantua soytarısı karakterinde oynuyor, izlenimini veriyor. Daha önceleri klasik oynadığı için belki bu karakterden henüz çıkamadı.

Öte yandan aynı rolde Çetin Kıranbay, daha modern bir Rigoletto karakterine bürünmüş. Harika bir “Al Pacino” tiplemesi eklemiş.

Ankara Operasının muhteşem sesli üç güzel sopranosu değişmeli olarak başrole çıktılar. Gilda rolünde Çiğdem Önol, Görkem Ezgi Yıldırım, ve Esra Çetiner. “Her üç gece her birini ayrı ayrı seyretmek lazım”, diye düşünerek hepsine bilet aldım. Bu yıl Türkiye'de başka benzer yeni Opera sahnelenmesi yok.

Duca di Mantova rolünde İhsan Ekber, Şenol Talınlı ve Murat Karahan güçlü, lirik, erkek sesleri ile rollerinin hakkını iyi veriyorlar, ancak birinci perdede kızlara fazla dokunmadan/ sarkmadan/ taciz etmeden oynasalar, bence daha iyi olur. Dokunmadan da aynı maço, ve çapkın yorumu vermek mümkün. İhsan Ekber son perdede, sesini kaybetti, tekrar toparladı.

Başrol sopranolarımız arasında ister istemez ayrım yapacağım. Çiğdem Önol, tecrübeli bir ses, ancak sahneye sesini iyice ısıtmadan çıktı herhalde, birinci perdede bir ara sesi duyulmaz oldu. Yan locada idim, o anda sesgeçirmez yönetmen locasından – herhalde yönetmenin- kızgın, mutsuz, ümitsiz, çılgınca bağırışını duydum. Sopranomuzun sesi ikinci perdeden sonra açıldı, üçüncü perdede inanılmaz melodik oldu.

Ben en çok 22 Mayıs günü yapılan sahnelemede Gilda rolüne çıkan Görkem Ezgi Yıldırım'ın sesini beğendim. Ufak tefek masum genç kız rolüne, yaşı, fizik yapısı ve melodik yumuşak sesi ile çok uygundu.

Son sahnelenmede Gilda rolüne çıkan Esra Çetiner, başka bir yeni yetenek. Harika bir gırtlak yapısı var, en zor aryaları harika söyledi.

Özellikle Görkem ve Esra'nın yaşları henüz genç ve bu role çok uygun, çok yakında her birini dünya çapında büyük Opera sahnelerinde seyredeceğiz.

Duke (Duca di Mantova) rolünde sırayla İhsan Ekber, Şenol Talınlı ve Murat Karahan'ı izledik. Aralarında Murat Karahan'ı çok beğendim. Genç çapkın rolüne çok uymuş.

“La Donna Mobile” şarkısını oturarak ayaklar masanın üstünde iken söylemek doğru olmuyor. Vücuttan ses çıkmıyor. Ses boğuluyor. NewYork Metropolitan operasında aynı şarkıyı Frank Sinatra esinlenmesi Duke, sahnede ayakta rock söyler gibi söylüyor-du.

Sahnede 2. ve 3. perdede Platform iskele motorlarının sesi, orkestra sesine karışıyor, orkestranın müziğini bozuyor. Motorlar, sahne açılmadan çalıştırılmalı idi. Ayrıca üç kat platform iskelesine inip çıkmak zor, sanatçılar üç kat merdiven çıkıp iniyorlar, sonra nefes nefese şarkılarını söylüyorlar, yönetmen yönetmen beni duyuyormusun?? Bunları acaba okuyacakmısın?

En son sahnede Rigoletto tabanca ile intihar ediyor, sonra orkestranın müziği operayı dolduruyor, ve eser bitiyor. Bu ilk defa konmuş bir yenilik. Doğru mu? Bilemem. Orijinal sahnelemelerde yok. İlk defa bir sahnelemede Rigoletto intihar ediyor.

Geleneksel bizim ortamda olsa, Rigoletto herhalde Duke ve Sparafucile'yi bulur, bir şekilde cezalarını verirdi. Bence eser sonunda, Rigoletto acı çekerek yaşasaydı çok daha iyi olurdu, yönetmen kolay yolu seçmiş. Evet final çok dramatik olmuş ama doğru olmamış.

Sonunda Duke ve Sparafucile cezasız kalıyor, “bu ne adalet?” diyorsunuz.

Kısa rollerde “Contessa di Ceprano” olarak Güzin Yıldız, Meltem Gençtürk, Sinem Mustafaoğlu, fettan Maddalena rolünde Ferda Yetişer, Oylun Erdayı, Şebnem Algın, özellikle kötü adam kiralık katil Sparafucile rolünde Tuncay Kurtoğlu, Sabri Karabudak, Can Kocaay çok iyiydiler. Ben Operada kötü adamları severim. Kötü adam rolünü hakkıyla oynamak zordur. Hepsini ayrı ayrı tebrik ediyorum.

Ankara Operamızda "Rigoletto" eserinin bu yeni modern sahnelemesi bence dünya çapında. Her üç gün salon tam dolu idi. Salon yanlarında ayakta seyredenler vardı. Yaklaşık 40 kişilik erkekler (Mafya) korosu, operayı baştan sona çok güzel ve çok güçlü taşıyor. Şefler, ilk iki gün Rengin Gökmen ve son gün Alessandro Cedrone eserin tam hakkını verdiler.

Bu muhteşem Opera'yı kaçıranlar için duyuralım, 2013 Aspendos Festivali kapsamında Antalya'da 15 Haziran gecesi saat 21'de tekrar sahnelenecek. Biletler "www.dobgm.gov.tr" den alınabiliyor. Umarım gelecek sezon Ankara Operasında tekrar sahnelenir. En derin saygılarımla

HalukDireskeneli at gmail dot com, Ankara

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

http://www.ekonomik-cozum.com.tr/

2013-05-28