TUNÇBİLEK VE DOMANİÇ - Kütahya

Değerli Okurlarım,

Sivas Kangal 457 Mwe yerel kömür yakan termik santral 8 Şubat 2013 Cuma günü, yeterlik almış 7 (yedi) grup arasında özelleştirme idaresi tarafından yapılan açık artırma ile 985 milyon ABD Dolar fiyat ile yerli bir ortak girişim gurubuna satıldı. Fiyat bizce çok makul. Verilen fiyat ile proje kendini yaklaşık 6-7 yıl arasında geri ödüyor. Santralin 1-2 ünitelerinde rehabilitasyon yeni bitirildi. 3.Ünitenin rehabilitasyon ihtiyacı yok. Santralin kömür ihtiyacı işletme hakkı devri ile yakındaki kömür sahasından sağlanacak. Diğer iki saha ile beraber 203 milyon ton görünür kömür rezervi santrali en az 40 yıl işletebilecek kapasiteye sahip.

Ege bölgesinde özelleştirme kapsamında olan benzer yerli kömür yakıtlı termik santraller var. İzmir çevresindeki tüm termik santral yatırımcıları, OSB'ler bu konuda teyakkuzda olmalılar. İzmir- Manisa- Aydın- Muğla- Kütahya illerindeki yatırım kapasiteleri bu özelleştirme çalışmalarına yoğunlaştırılmalı- derim. Kütahya Tunçbilek 430 Mwe, Soma 1034 Mwe, Çan Çanakkale 2x165 Mwe mülk satışları, Kütahya Domaniç 300 Mwe redovans ihalelerine dikkat etmek gerek.

Redovans ihaleleri sonrasında yatırımcılar UzakDoğu Çin- Hint- Kore firmalarından termik santral teklifi istiyorlar. Ancak düşük kalorifik değerli kömürlerimizi yakacak yabancı imalatcı, tasarımcı yok. Piyasada raf-üstü hazır tasarımlar >6000 kcal/kg LHV ithat kömüre göre. Yatırımcı Ar-Ge yapamaz, piyasada referansı olan ne varsa onu alır, santrali en kısa zamanda kurar, parasını geri almaya bakar. Yerli üreticilerin yerli kömüre uygun tasarımları yapmaları, referans kazanlamaları ve talep için hazır olmaları gerekir.

Bizim bazı yatırımcılarımız ÇED sürecinde yöre insanını ikna etmek için onları ve onların yerel yönetim temsilcilerini Almanya'ya termik santral görmeye davet ediyorlar. Nedense, sonra termik santrali gidip Almanya'dan değil başka yerden alıyorlar. Aslında yurdumuzda çok iyi tasarımı olan, çok iyi çalışan örnek termik santraller var. İkna olmak için ille Almanya'ya gitmeye gerek yok. Afşin-B, Sugözü, Çan-Çanakkale, Kangal-3. Ünite.

Münih'te bir termik santral tavsiye etmek istesem acaba hangi santrali seçerdim? - diyerek arama yaptım. Aradım taradım doğru dürüst - çalışan- işletmede olan yeni- ültra süper süper kritik tasarımlı kömür yakan termik santral bulamadım. Nükleer santral var, çöp santrali var, çok sayıda doğalgaz yakan kombine çevrim var. Çevrede kömür yok. Deniz kıyısından çok uzak.

Yeni tasarımlı, halen inşa halinde ithal kömür veya ithal doğalgaz yakıtlı santraller var, ancak bunlar bizim gezi amacımıza uygun değil. Bizim aşırı cari açığımız var. Cari açığı daha fazla açmak bizce doğru değil.

İşletmede olan santrallerin çoğu eski, benzerleri aynen bizde de var. 1960 yıllarında yapılan Alman tasarımlı termik santrallerden biri Tunçbilek, diğeri Seyitömer. Seyitömer özelleştirildi. Son fiyat 2.24 milyar ABD Doları. Çok iyi tasarımlı- düzgün çalışan- bir santraldir. Çok talep oldu. İyi fiyata satıldı. Kangal 457 Mwe satıldı, 985 milyon ABD Doları.

Yatırımcı dostlarım soruyor, "Termikçi Ağır Abi, Tunçbilek termik santrali nasıldır? Özelleştirmede sıra gelince satın alalım mı?" Sizlere anlatayım. TunçBilek (Kütahya) Termik santralinde toplam 430 MWe kurulu güç vardır. 1. ve 2. Üniteler Alman DurrWerke tarafından 1956 yılında işletmeye alındı. Her biri 24 MWe üreten Alman AEG Buhar türbinleri vardır. DurrWerke daha sonra Balke-Durr tarafından satın alındı. AEG firması ise piyasadan kayboldu. 3. Ünite Avusturya SGP firması tarafından 1966 yılında bitirildi. Üstünde 65 MWe kapasiteli Elin Buhar türbini vardır. Yeni ESP'ler deneme çalışmasına girdi.

4.ve 5. Ünitelerin inşaası Polonya Elektrim firması tarafından 1978-1979 yıllarında bitirildi. 

Her biri 150 MWe elektrik üreten Alman KWU buhar türbinleri vardir.

Tunçbilek Termik Santrali , alt ısıl kalorifik değeri 2200 kcal/kg olan ve içinde ortalama %40 kül, %20 Su bulunan yerel linyit ile çalışır. Santralde emre amadelik %35 oranına inmiştir. Şu anda toz tutma filtrelerinin çoğu geçerli normlara uygun olmadığı için çalışmıyor, dolayısıyla termik santral çalışması- emre amadelik- minimum seviyeye indi.

2002 yılında Tunçbilek santralinin 2x150 MWe kapasiteli 4-5 numaralı Ünitelerinin baca gazında toz-tutma işini yapan baca gazı toz tutma elektro-filtreleri (kısaca ESP) yenilenmek üzere ihale oldu. İhaleyi alan ÇEK-Slovak firması ihale sonrası işi gerçekleştiremedi. Baca gazı çıkışında istenen "250 mgr/Nm3-dry" emisyonun altına inemedi. Sonunda ihale iptal oldu. Termik santral idaresi başarısız olan eski şirketin "Nam'ı Hesabına" yeniden ihaleye çıktı. Teklif veren olmadı, ihale ertelendi.

Bu arada 2004 yılından itibaren termik santral baca çıkışında geçerli emisyon sınırları Avrupa Topluluğu normlarına uyum kapsamında "100 mgr/Nm3-dry" olmuştu. Eski fiyat artık geçerli değil, çünkü ilk ihaleyi alan firma "250 mgr/nm3-dry" sınırlarını tutturamadı.

TunçBilek santrali 4-5 üniteleri ESP yenileme çalışmalarında eski 250 Miligram/Nm3 dry esaslı teklifin bugün itibari ile fiyatlaması çok zordur. "Nam'ı hesabına" ihale gerçekçi olmaz.

İdarenin yapması gereken mahkemede yerine getirilemeyen kontratın ceza şartlarını işler hale getirip tazminat alması ve ihaleyi/ işi eski müteahhitten koparmasıdır. Eski başarısız yabancı müteahhitin "Nam'ı hesabına", yeniden ancak bu defa 100 Miligram/nm3 dry baca gazı emisyonuna uygun teklif almanın anlamı yoktur, imkân da yoktur.

ESP yapılsa da kullanılmaz, kullanılamaz, işletmede ve özelleştirmede ayak bağı olur, kullanılan teknoloji eskidir, santral yaşlanmıştır, süresini bitirmiştir, yenilenmelidir, yeni santral CFB veya IGCC (hatta CCS) tasarımlı olmalıdır.

Tunçbilek santralinde TKİ tarafından yürütülen kömür gazlaştırma test çalışması vardır. Bu çalışma ile kömür, sentetik-gaz (Syn-Gaz) haline getirilecek. Syn-gaz doğal gaz benzeri bir yakıttır, ancak kalorifik değeri kullanılan Azot veya havaya bağlı olarak 1500-2500 kcal/Nm3 arasında değişir. Syn-gaz buhar kazanında yakılmaz, özel tasarımla üretilmiş gaz türbininde kullanılır, kombine çevrim santrali gerekir. İlerde bu teknoloji başka kömür sahalarımızda da kullanılabilir, çevre kirlenmesi asgariye iner.

Özelleştirme sırasında yapılması gereken, santralı komple hurda olarak satmak, santral arazisini belediye parkı yapmak, yerleşim yerlerinden 20-30 km uzakta, altında kömür madeni olmayan bir yere CFB veya IGCC esaslı yeni teknolojiye uygun 4x150 MWe veya 2x 300 MWe kapasiteli yeni termik santral yapmaktır.

Özelleştirme konusu son 10 yıldır hiç durmadan gündemde tutulduğu için yöre halkı artık özelleştirmenin yapılmasını ister- bekler olmuştur. Çevre kirliliğini önlemek, rehabilitasyon yapmak, yeni istihdam yaratmak için beklenti oluşturmuştur. Yeni personel alımı azaltılmış, mevcut personel yaşlanmış- bir an önce emekli olup ayrılmayı bekler olmuştur.

Özelleştirme sonrası santrallerde hızlı rehabilitasyon yapılmaktadır. Termik Santralde emre amadelik yükseltmektedir. Şu anda %35 olan emre amadelik, %77-85'e çıkmaktadır

Ancak Özelleştirme öyle göründüğü kadar kolay değildir. 2000'li yılların başında yapılan “İşletme Hakkı Devri” ihalelerinde kamunun, Soma ile ilgilenen yerli/ yabancı ortak guruba Tahkim sonrası 35 Milyon Amerikan Doları ödemek zorunda kaldığını unutmayalım. Acele kararlar alarak çalışanlarımızı mağdur etmeyelim, kamuyu zarara uğratmayalım.

TunçBilek termik santralinin özelleştirmede ortaya çıkacak fiyatı hakkında bir tahmin yapmak istemiyoruz. Yatırımcı hesabını yapar, yatırdığı parayı belirli bir sürede geri almak ister.

Bu makul süre bizim ülkemizde 3-4 yıldır. Kangal ihalesi son fiyatı ile beklenen geri ödeme 7-yıl oldu. Son yapılan başka bazı özelleştirmelerde, hesabı nasıl yaptığını anlamadığımız yatırımcılar, bu geri ödeme süresini 10-yılın üstüne çektiler. 10 yıl geri ödeme demek, %10'dan az bir iç karlılık (IRR) demektir. Proje finansmanı zor olur.

Bu miktar getiriyi hiçbir risk almadan ticari bankalar da veriyor. Bir yatırımcı hesabını doğru yapmak zorundadır. Hesabını doğru yapmayan yatırımcı batar, iflas eder. Bu arada yerli kaynakları - zamanı- parayı boşa harcar. Buna hakkı yoktur.

Bizim için önemli olan yatırımcının çevre halkına getireceği istihdam imkanlarıdır.

Çevre kirliliğini önlemek / azaltmak için yapacağı yeni ESP- FGD -rehabilitasyon yatırımlardır. Türk Mühendisine, Türk işçisine getireceği istihdam imkânıdır.

Eğer bir yatırım çevre halkına istihdam imkânı sağlamıyorsa, Türk mühendisine- Türk insanına iş, Türk müteahhitine yeni sipariş imkanı vermiyorsa, bizim o yatırıma toplum olarak ihtiyacımız yoktur. Bir termik santral en iyi mevcut kömür santrali yanına, mevcut kömür sahası yanına yapılır. Yapılırken en son teknolojiyi kullanmak şarttır.

Bir yatırım çevre halkına istihdam yaratmalı, çevreye saygılı olmalı, çevre kirliliği konusunda hassasiyeti olmalı. Umarız özelleştirmeler toplum yararına olur, yatırımcı toplumun istihdam ve çevre hassasiyetine dikkat eder.

Siz 26 Mart 2013 günü redovans usulü ile 40-yıl işletme hakkı devredilecek Kütahya Domaniç Derin sahalar ihalesine dikkat edin. En az 300 Mwe kapasiteli termik santral kurup işletmek- elektrik üretmek- satmak ve hazineye kw-saat başına kira parası ödemek şartı ile yapılacak ihaleyi iyi inceleyin. Burada daha önce termik santral kurulmamış. 114 milyon ton görünür yeraltı kömür havzası var. Kömürün alt ısıl değeri 2110 kcal/ kg LHV. %17 nem, %40 kül var. Tunçbilek kömürünün benzeri özelliklere sahip.

En son Bursa Keles 270 Mwe kapasiteli termik santral şartı ile çıkılan yerli kömür redovans ihalesinde kazanan fiyat 5.61 kuruş/ kw-saat veya 3.11 ABD Cent/ kw-hr oldu.

Değerli Okurlarım, Benden Soma 1034MWe termik santralini anlatmamı istiyorsunuz.

Soma benim için çok özel çok ayrı değerde bir termik santral. Temel tasarımı çok iyi. Eksikleri tabii ki var. Soma hakkında daha önce çok sayıda İngilizce makale yazdım. Google tarama ile bulursunuz. Youtube içinde ayrıca bir Türkçe anlatım var. Soma konusunda yeniden yazmak için biraz zamana ihtiyacım var. En derin selam ve saygılarımla.

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

HalukDireskeneli at gmail dot com, Munich, Germany

http://www.ekonomik-cozum.com.tr/

2013-02-15