Prague

Prague, Praha, Prag 2018

Bir süre için Çek cumhuriyetinde Prag kentindeyim. Skoda mühendislik firmasıyla yaptığımız toplantılar için 25-yıl öncesinde geldiğim doğu rejimi günlere göre Prag yenilenmiş, boyanmış, temizlenmiş, güzelleşmiş, metro yapımı başlamış, şehir merkezi yaya turist bölgesi olmuş. Haftasonu ailecek programsız öylesine gezdik. Büyük kamu binalarını, operayı, müzeleri dışardan gördük. Ressam Alfonse Mucha müzesine girdik, art-novuella resimleri gördük. Nehir kıyısına indik, yaya köprüsünden nehirin karşı kıyısına geçtik. Açık bir park alanında rock konseri vardı, bir bankta oturduk, biraz rock müzik dinledik, herkes çimlere oturmuş, yerel bira içiyordu.

Çek- Czech ülkesi 10 milyon nüfus, Prague şehri 1,3 milyon. Çok turist var, göçmen yok. Üretim, çelik, makina otomobil ağırlıklı. kömür ve nükleer yakıtlı çok büyük elektrik üretimi var. Nato (1999) ve Avrupa topluluğu (2004) üyesi. Euro parasına bağımlı değil, kendi 1€=25 kuruna parası var. Çek Pasaportu çoğu yerde vizesiz geçerli.

Çok sayıda klasik müzik konseri ilanı var. Prag'ta kış sezonu bitmiş, sanatçılar kendilerini sokaklara açık havaya atmışlar. Her yerde impromptu konser var. Nehir üstü köprülerden biri yaya mekanı ve ressam bölgesi olmuş, köprü üstünde klasik müzik bile dinledik.

Burda insanlar eski günlere kıyasla daha mutlu, gelirleri yüksek. Tramvaylar çalışıyor. Üretim ekonomisi yürüyor. Yerli kömüre dayalı termik santraller çok büyük elektrik üretimi yapıyorlar. İki büyük nükleer santral üretimin %30'unu sağlıyor. Tüm enerji santrallerinin tasarımı, inşaası kendilerine ait.

Çek cumhuriyetinde meydana gelen sosyal olaylar patlamalar için önceden bir kehanet yapılamadı. Bu olaylar neden önceden bilinemezdi? Burdaki 1968 Prag olayları, ve sonrası beklentiler önceden tahmin edilemezdi. Çünkü bu tip büyük sosyal patlamalar- devrimler milletlerin hayatında istisnai- özel olaylardır. Öngörmek mümkün değildir. Sosyolojik çalışmalarda "Şu olaylar önceden olursa arkasından şöyle sonuç olaylar olur" şeklinde tabii bilimlerin akıl yürütmesini yapabilmek zordur. Sosyal patlamalar özel olaylardır. Önceden tahmin etme imkanı yoktur. Sosyal patlama başlayınca, katılımcılarda önceden kendilerinin bile tahmin edemedikleri yeni dinamikler oluşur.

Çek cumhuriyeti 1989'da doğu bloğundan koptu, Slovenya (1993) ayrıldı. Mevcut ortak zenginliklerin paylaşım kavgası zaman içinde ister istemez iktidar çatlamasına yol açar. Eskiden hiçbir şekilde bir araya gelemiyecek muhalefet odaklarının bir araya gelmesini sağlar. İktidar içindeki ayrışma zaman içinde belirginleşir. Yoğunlaşmış iktidarın içerden ayrışması muhalefete yeni hareket sahası açtı.

Sosyal hareketler demokratik iktidar değişiklikleri piyasalar için çok maliyetlidir, uzun dönemde piyasalar ve büyük projelerin yatırım finansmanı için hiç uygun değildir.

Bizdeki olayları değerlendirmek için dünyaya, başka yerlere bakmamız gerekmiyor. Şimdi küresel kapitalizm sorgulanıyor. Bu sosyal sorgulamanın, ve dünyada bu yeni direnişin öncüsü olabilir, olacaktır. Eski demokratik alışkanlıklarımızın yeniden gözden geçirilmesi ve belkide değiştirilmesi zamanı gelmiştir.

Daha ılımlı, daha uyumlu, daha sevecen, gençlerle daha iyi iletişim içinde, Avrupa topluluğu ve güç odakları ile demokrasi- basın ve ifade özgürlüğü konularında paralel politikalara sahip, eleştiriden korkmayan, mizahtan rahatsız olmayan, kişi haklarına ve ifade özgürlüklerine saygılı bir yeni siyasi yapılanmaya gidilmesi ister istemez olacak. Bu ekonomide kendini doğrulaması beklenen kehanet.

Wikipedia: Beklenti etkisi, edebiyat ve psikolojide bir olgudur."Kendini gerçekleştiren kehanet" ya da "Pygmalion etkisi" olarak da adlandırılan bu olgu, kişinin, bir süre sonra başkalarının (özellikle herhangi bir yanıyla kendinden üstün gördüğü insanların) ona ilişkin beklentilerine denk düşen davranışlar sergilemesi şeklinde açıklanabilir.

---

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

Berlin, 3 Haziran 2018