Günümüzde Elektrik Ticareti

Enerji piyasası ile enerji ticaretinin Türkiye’de tarihsel gelişimi için kamu kurumların doğuşuna ve gelişimine bakmak gerekir. TEK, TEDAŞ, TEAŞ, EÜAŞ, TEİAŞ, TETAŞ ve EPDK’nın kuruluşu, elektrik piyasası kanunu, yenilenebilir enerji kanunu, nükleer enerji ve enerji verimliliği kanunları, dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi, Gün Öncesi Piyasası’nın kurulması, EÜAŞ varlıklarının özelleştirilmesi, Gün İçi Piyasası için EPİAŞ'ın kurulumu önemlidir.

Türkiye'de elektrik iletim hatlarının tamamı devlete aittir. 2016 Ocay ayı itibariyle bugün toptan elektrik ticaretin % 50’si özel sektör tarafından yapılmaktadır. Elektrik üretiminde özel sektör payının % 79 olmuştur.

Enerji’nin arz tarafında kritik parametrelere bakalım. Yağmur yağış, rüzgar, hidrolik santrallerin, rüzgar ve elektrik santrallerinin durumu, termik santrallerde gaz, petrol ve kömür fiyatlarının etkileri, işletme sırasında yapılan teknik hatalar ve gerekli revizyonlar, bakım onarımlar önemlidir.

Talep tarafında ise; hava ortam sıcaklığı, hava koşullarındaki değişiklikler, elektrikle iç ortam ısınma, ortamda aydınlık, bulutlu olma faktörü, okul tatilleri, resmi tatillerdeki tüketici davranışları, tüm bu faktörler enerji fiyatlarını etkiler. Elektrik taleb artışı, büyüyen nüfus, hızlı şehirleşme ve güçlü ekonomik gelişme ile oluşur.

Gün Öncesi Piyasası (GÖP), enerji şirketleri için güvenilir piyasa olarak işlevini sürdürmektedir. Gün İçi Piyasası (GİP), piyasadaki dengesizlik miktarını azaltmayı hedefleyen bir ara piyasadır. OTC (over-the- counter, masa üstü) hacimlerinde EPİAŞ kurulumu ve Gün İçi Piyasası ile olumlu gelişmeler yaşanmaktadır. Son durumda "Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası" ile yurdumuzda elektrik ticareti daha likid (alışkan) hale gelmiştir.

Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM) uygulaması ile hidro, rüzgar, jeotermal, biyo-kütle ve güneş ile üretim yapanlar on yıl süre ile 7,3-13,3 USDcent/kw-saat bedelle enerji satabilirler.

“Serbest tüketici”lerin enerji alım anlaşması sınırı onüç yılda 9.000 mWsaat/yıl’dan 3,6 mWsaat/yıl’a düşmüştür.

Altı ay içinde; evlerde kullanılan enerji bedelinde +% 7,5, dağıtım şirketlerine ödenen toplam payda +% 7,0, fatura toplamında +% 5,0, ticarethanelerde kullanılan enerji bedelinde +% 0,6, dağıtım sirketlerine ödenen toplam payda +% 21,7 ve fatura toplamında +% 4,7 değişim olmuştur.

Yurdumuzda elektrik ticaretini olumlu etkileyen unsurlar şöyle sıralanabilir.

Serbestleşen piyasa çeşitliliğinin artması, rekabetin gelişmesi, yasal ve düzenleyici alt yapı, Gün İçi Piyasa uygulaması ve nitelikli insan kaynağı varlığı.

Olumsuzluklar ise;

Alt yapı yetersizliği, serbest tüketici limiti, damga vergisi maliyeti, bağımsız izleme kurumları yetersizliği ve kamu denetim aksaklıkları.

Enerji ticaretini engelleyen unsurlar,

Dışa bağımlılık, pahalı ve yetersiz yatırım finansmanı, talep artışındaki son dönem yavaşlama, yeni teknolojilere ayak uyduramama, sürdürülebilirlik, güvenilirlik sorunu, yetersiz ve tecrübesiz kadrolar.

Enerji ticareti yapanlar; genel yurtiçi ve yurtdşı ekonomik gelişmelerden, meteorolojik olaylardan, doğal gaz kesintilerinden, kısa vadeli teminat mektuplarından, borsa yerine ikili anlaşma uygulamasından dolayı risk altındadırlar.

Yatırım aşamaları; yatırım öncesinde yetersiz idari, teknik ve mali araştırmalar, yatırım döneminde yatırım kararının uygulanması ve işletme döneminde karşılaşılan idari, teknik ve personel sorunlardan oluşuyor.

Yatırımcını kontrolü dışında oluşan sorunlar var. Son on yılda iletim tarifesinin 70 kat, dağıtım tarifesinin 12 kat artışı, torba kanunla lisans harcının hidrolik santrallerde gayri safi hasılanın bin’de onbeş’i olarak belirlenmesi.

Can suyu miktarları da 2010’da artırılmıştır.

Öte yandan kamu kısıt ve talimatlarında şeffaflık yoktur. Özel sektör firmalarının EÜAŞ gibi üretim devi ile mücadele etmek zorunluluğu vardır. Yekdem miktarlarının çok artması, idaresinin nasıl yapıldığının net olmaması ve maliyetinin ne çıkacağının tahmin edilememesi yatırımcının karşılaştığı önemli zorluklardır.

Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM)’in alım garantisi verdiği işletmelerin toplam gücü 15.000 mW’a ulaşmıştır. Bunun 4.300 mW’lık kısmı, kurulu kapasitesi 30 mW ve üstü hidroelektrik santrallerdir.

Piyasa Takas Fiyatı (PTF)’nin yıllar ortalamasının düşerek 2015’te ortalama 133,45 TL/kWsaat olarak gerçekleşmiştir.

YEKDEM’de bedel, gelir ve gider farkından oluşur. Gider rakamına, dengeleme eklenir. YEKDEM’de çalışmalar sistemin optimizasyonu ve güvenilirliği üzerinden yürütülür. YEKDEM kapsamındaki üreticilerin serbest piyasada enerji satması ve aradaki farkın prim olarak ödenmesi ihtiyacı var.

Geçmiş tecrübelerimiz ışığında Elektrik Piyasası beklentilerimizi burda arzedelim.

Elektrik Piyasası İşletme A.Ş. (EPİAŞ) şeffaflık platformu oluşturacak, bekliyoruz.

TEİAŞ yönetmeliğinde değişiklik yapılarak primer ve sekonder frekans rezervi alım yöntemi revize edilecek. Bunun yanı sıra test gereksinimlerinin gevşetilmesine çalışılacak, umuyoruz.

Otomatik Sayaç Okuma Sistemi (OSOS) geliştirilerek piyasa yönetim sistemi ile doğrudan iletişim kurulacak. Serbest Tüketici veri tabanı geliştirilip, güncel tutulması sağlanacak. Serbest tüketici takvimi oluşturulacak.

Sıfır bakiye düzeltme tutarı (SBDT) ve iletim kaybı iletim tarifelerinde, son kaynak düzenlemeleri ve tarifesinde, tüketici hakları yönetmeliğinde, uzlaştırma sisteminin yeniden ele alınması sağlanacak.

Tüketici portalı oluşturularak, kapasite piyasası gereksinimleri karşılanacak.

Düşüncelerinizi, tavsiyelerinizi, tecrübelerinizi, beklentilerinizi bildirirseniz memnun olurum. Epostam başlıkta var.

---

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

Prinkipo, 02/02/16