Termik Santral kabullerinde "60-gün non-stop" Çalışma kuralı.

"I'm not rich enough to buy cheap things"

Değerli Okurlarım,

Termik santrallerin çalışma ömrü 30-yıl olarak bilinir, ama pratikte nedense 20-yılı geçemez, bizim ülkemizde 10-yılı geçenler bile sayılıdır. Günümüzde ucuz tasarımlı doğu üretimi santrallerin ömrü deneme süresini geçemiyor, inanamayacaksınız ama bu süre şimdilerde 2-3 yıl.

Yedeksiz kötü tasarım ucuz oluyor, yedeksiz ucuz besisuyu pompaları düzgün çalışmıyor, bilgisayar kontrolleri çabuk bozuluyor, kömür değirmenleri devreden çıkıyor, kurum üfleyiciler çalışmıyor, elektrofiltreler küçük tutulmuş yetmiyor, istenen bacagazı toz tutma limitlerine düşemiyor, bacagazı kükürtsüzleştirme tesisleri ya yok, ya da yetersiz.

Herşey tasarımın çok ucuz olmasına endekslenmiş. Böyle ürünler, tasarımlar, termik santraller Batı Avrupa'da yok, Amerika'da yok. Bizde neden var? Neden denetleyici kurumlar engel olmuyor?

Eskiden TEK (sonrasında EÜAŞ) döneminde, termik santral kabullerinde "60-gün non-stop" durmaksızın çalışma şartı vardı. Santrali yapan müteahhit gurup, 2-yıllık geçiçi kabul dönemi öncesinde, "60-gün" devamlı durmaksızın santrali çalıştırarak sistemin güvenilirliğini alıcıya ispatlardı. Bu şartı yerine getiremeyen santraller kabul edilmezdi. EÜAŞ şartnamelerinde bulunan eskiden geçerli yaptırımları burda bilgilerinize sunuyorum.

- Deneme işletmesinden önce termik santralin 72 saat sürekli tam kapasitede çalışması istenir.

- 60-günlük deneme işletmesinde, termik santralden 60 günlük tam kapasitesinin %75’ini üretmesi beklenir.

- 60-gün devamlı çalışma içinde herhangi bir nedenle santralin 5 defadan fazla devre dışı olmaması, duruşlardan hiç birinin 24 saati geçmemesi, gerekir.

- Şayet termik santral işletmede yukarda belirtilen şartları sağlayamazsa, gerekli iyileştirmeler yapıldıktan sonra 60 günlük deneme işletmesi yeniden tekrarlanır.

- Deneme işletmesini başarı ile tamamlanması durumunda performans testleri yapılarak termik santralin geçici kabul yapılır.

-Geçici kabul ile kesin kabul arasındaki iki yıllık sürede de yılda en az 5000 saat maksimum yükte, 3000 saat %50 yükte çalışmasının sağlanması gerekir.

Kamu santrallerinde buhar kazanları testleri için Alman DIN-1942, türbin testleri için DIN-1943 uygulanır idi. Bu testler Amerikan EPRI şartlarında yenilendi değişti, yeni kurallar kondu. 1995 tarih ve 22280 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan "Elektrik Tesisleri Kabul Yönetmeliği" kesin kabul kapsamında çok sayıda deney var, ancak "60-gün" şartı artık yok. EÜAŞ kendi şartnamelerine "60-gün" kuralını koyuyor, ama yeni yatırım yapma bütçesi yok.

Cezaya tabii garanti maddeleri özel sektör sözleşmelerinde çok azdır. Bunların başlıcaları ünite gücü, kazan verimi, türbin ısı tüketimi (heat rate), emre amadelik garantisi ve gecikme cezasıdır. Deneme süresi özel sektör santrallarında 10-30 gün arasında değişmektedir. Mevzuatımıza göre elektrik satışı ancak Geçici Kabul yapıldıktan sonra, yani Ticari İşletmeye geçtikten sonra yapılabilir. Önceki test döneminde yapılan elektrik üretimi ulusal şebekeye bedava verilmek zorundadır. Yatırımcılar bedava elektrik verdikleri süreyi kısaltmayı tercih etmektedirler.

Özel sektör yatırımcıları “mutlaka en ucuzu olacak” prensibi ile çalışmakta, ve kalite, verim, emre amadelik konusundaki uyarıları dikkate almamaktadır. Özel sektör sözleşmelerinde garanti süresi genelde bir yıldır. Yatırımcıların çoğunda santral şartnamesi hazırlayabilecek personel yoktur. Satıcı firmaların getirdiği teknik ve idari şartnameler, çok küçük değişikliklerle sözleşme haline gelmektedir.

Günümüzde yeni santralleri, en ucuza yapan uzak doğu müteahhitlerinden ürün-ekipman satın alma tercihi var. Finansmanı satıcı sağladığı için, malı sahibi yerli yatırımcı gurup hemen hemen hiçbir şart öne süremiyor, ne teslim edilirse kabul ediyor. Bu doğru değil. Ortalık 2-3 yıllık deneme süresi sonrasında zor çalışan, devamlı yenileme (rehab) isteyen, yedek parçası az veya olmayan, problemli santrallerle doluyor.

"Ucuz mal alacak kadar zengin değilim- I'm not rich enough to buy cheap things" şeklinde hemen her dilde benzeri mevcut bir anlayış vardır. Bağımsız denetim kurulları çalıştırarak, termik (ve nükleer) santral kabul kuralları içine "60-günlük non-stop durmaksızın çalışma şartını" mutlaka koymamız, bağımsız kuruluşlarla durumu ciddi denetlememiz, lazım diye düşünüyorum.

Yerli kömüre uygun termik santrallerin tasarımı, yapımı işbitiminde kaçıp gidecek yabancı firmalara bırakılmayacak derecede ciddi bir durumdur. Bugüne kadar hiçbir ciddi kömürlü termik santrali yerli firmalar yapmadı, yapamadı, finansman sağlanamadı, verilemedi. Termik santralleri yerli firmalar yapabilirler, yapmalılar.

Haluk Direskeneli, ODTÜ Makina Mühendisliği 1973 mezunu olup, mezuniyetinden itibaren, kamu, özel sektör ve ABD – Türk yabancı ortaklıklarda (B&W, CSWI, AEP, Entergy) ağırlıklı olarak termik santral temel/ detay tasarım, imalat, pazarlama, teklif, satış ve proje yönetimi konularında çalışmış, bugüne kadar termik santral tasarım yazılımları konusunda yerli piyasaya, mühendislik firmalarına, yatırımcılara ve üniversitelere danışmanlık vermiştir. MMO ve ODTÜ Mezunları Derneği Enerji komisyonları üyesidir.

2015-05-30 Ankara